Bryczka
Bryczka – typowo polski, pierwotnie wiejski lekki pojazd czterokołowy, odkryty, o prostej skrzyni i dwóch siedzeniach. Wymyślona w XVIII wieku przez polskiego konstruktora, rozpowszechniła się w Europie w 1. połowie XIX wieku pod nazwą „britchka” jako pojazd podróżny z budą i błotnikami Konstrukcja pojazdu zyskała wiele odmian. Bryczka wasągowa – wasąg to niewielki czterokołowy kołowy wiejski pojazd konny bez pokrycia, resorowany, o płaskim dnie, z małym podjazdem nad przednim podwoziem i drabinkowym pełnym nadwoziem. Z przodu znajduje się osłona – wachlarz, a nad kołami błotniki. Przednie koła mniejsze, z tyłu nieco większe. Pojazd przeznaczony dla czterech osób, w tym woźnicy. Siedzenia z przodu i z tyłu umocowane w ten sposób, aby w razie przewozu towarów mogły zostać zdjęte. Ten typ bryczki był szczególnie popularny w Małopolsce od XIX do lat 70. XX wieku.
Bryczka wasągowa GPE-3312, pochodzenie: Ligota k. Bielska-Białej, 1947 rok (wykonanie: J. Poloczek z Jasienicy). Odmiana bryczki wasągowej, pojazd o płaskiej, prostokątnej skrzyni, na której wsparta jest dwuosobowa ławeczka obita zieloną tapicerką, z przodu taka sama ławeczka dla woźnicy. Wymiary pojazdu: długość 264 cm, szerokość 126 cm, wysokość 154 cm. Przednie koła o średnicy 70 cm, tylne – 88 cm. Rozstaw kół: z przodu 116 cm, z tyłu 120 cm. Pojazd został poddany renowacji w latach 80. XX wieku.
Fot. Antoni Kreis
hamulec
koło
bok
Bryczka wasągowa, GPE-2854, pochodzenie: Krzyżanowice k. Raciborza, początek XX wieku. Pojazd posiada drewnianą skrzynię oraz czerwoną tapicerkę, koła dodatkowo ogumione. Po prawej stronie od woźnicy zamontowany hamulec korbowy. Wymiary pojazdu: długość 260 cm, szerokość 110 cm, wysokość 154 cm. Przednie koła o średnicy 80 cm (72 cm bez gumy), tylne – 98 cm (90 cm bez gumy). Rozstaw kół: oba 102 cm. Naprawę pojazdu przeprowadziła firma Dariusza Andrzejewskiego Kołodziejstwo Wyrób Powozów Konnych EKSPORT – IMPORT z Daleszyna k. Gostynia w 2012 roku.
Pojazdy pogrzebowe typu „karawan”
Karawan – pierwotnie ciężki wóz transportowy wykorzystywany przez wędrownych kupców, z czasem stał się pojazdem pogrzebowym (funeralnym), służącym do transportu zmarłego na cmentarz. Karawany konne tego typu weszły w powszechne użycie na ziemiach polskich od 1770 roku, kiedy to cmentarze grzebalne zaczęto przenosić poza mury miejskie. Ich techniczny rozwój wiązał się z unowocześnieniem karety i powozów, chociażby poprzez wprowadzenie resorów amortyzujących wstrząsy. Były to specjalne, najczęściej czarne pojazdy konne (dziecięce bywały białe), charakteryzujące się bogatą snycerką (figury aniołów) zdobiącą wystawne baldachimy wsparte na kolumnach lub filarach. W XX wieku na szeroką skalę stosowano w nich przeszklenia. Konne karawany były w posiadaniu każdej większej miejscowości i powszechnie używano je na wsiach jeszcze w latach 80. XX wieku. Wygląd pojazdu był uzależniony od tego, do jakiej klasy społecznej należał zmarły. Jeśli był prostym chłopem, wówczas karawan był zazwyczaj ciągnięty przez jednego konia i miał skromne dekoracje. Osoby zamożne mogły pozwolić sobie na znacznie więcej – pojazdy przez nich wykorzystywane były bogato zdobione, ciągnęło je kilka koni okrytych kirem i z pióropuszami na głowach.
Fot. Antoni Kreis
Karawan GPE-4328, pochodzenie: Borycz, lata 30. XX wieku. Pojazd zawieszony z przodu i z tyłu na poprzecznych resorach eliptycznych. Malowany na czarno ze skromnymi ozdobnikami w formie wyciętej ze sklejki draperii. Na dachu snycerowane proste korony w kolorze srebra. Podobnie ozdobiono krzyże, palmy i frędzle imitujące draperię. Z przodu pojazdu proste siedzisko w formie drewnianej ławeczki wspartej na stalowych płaskownikach. Pojazd używany był w pobliskiej parafii w Krośnicy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa gdzie nieopodal znajduje się cmentarz.
Wymiary pojazdu: długość 245 cm, szerokość 143 cm, wysokość 198 cm. Koła proste jak w chłopskim wozie Przednie koła o średnicy 77 cm, tylne – 90 cm. Rozstaw kół: z przodu 138 cm, z tyłu 135 cm.
Fot. Antoni Kreis
element snycerski
latarnia
Karawan depozyt parafii pw. św. Bartłomieja w Dzierżysławiu, 1. połowa XX wieku. Karawan pomalowany na czarno. Elementy zdobnicze, takie jak palmy, w kolorze srebra. Tylna część pojazdu oszklona. Z przodu dwie latarnie oraz hamulec korbowy. Wymiary karawanu: długość 368 cm, szerokość 174 cm, wysokość 260 cm (z koroną). Przednie koła o średnicy 86 cm, tylne – 107 cm. Rozstaw kół: z przodu 150 cm, z tyłu145 cm.
Sanie wyjazdowe – typ pojazdu płozowego przeznaczonego do transportu osobowego. W terminologii fachowej wyróżniamy różne ich rodzaje w zależności od funkcji i pozycji społecznej posiadacza sanie dworskie szlichtadowe, sanie reprezentacyjne, wyjazdowe sanie miejskie, wyjazdowe sanie wiejskie i sanie podróżne.
Fot. Dawid Gmitruk
Elementy śnieżnika w formie łebków łabędzich, fot. Michał Szalast
sanie przed konserwacją
prace stolarskie
prace lakiernicze
Sanie dworskie GPE-3889, pochodzenie: nieznane. Ponad płozami znajdują się granatowe nadsanie o pełnej skrzyni z nałożonym pozornym ożebrowaniem. Po bokach śnieżnika ścianki zakończone esowato wygiętymi snycerskimi elementami ozdobnymi w formie dwóch łabędzich łebków na długich szyjach. Przednia część sań wzmocniona kutymi, esowatymi ciągłami zamocowanymi do czerwonych płóz. W górnej części śnieżnika kuty pręt zakończony uchwytami na latarnie. Wymiary pojazdu: długość 250 cm, szerokość 142 cm, wysokość 128 cm. Pojazd został poddany renowacji. Naprawę sań przeprowadziła firma kołodziejska Mikołaja Bogajewicza w Pniewach w 2005 roku.
Sanie vis-à-vis – typ sań wyjazdowych sześcioosobowych gdzie czterej pasażerowie w tylnej części siadają naprzeciwko, o konstrukcji drewniano-metalowej. Płozy drewniane, okute żelaznymi płaskownikami, w przedniej części wygięte w kształcie litery „S”. Boki drewniane, wzmocnione żelaznymi prętami. Skrzynie siedzeń drewniane o ozdobnych profilowaniach. Przednia część sań osłonięta drewnianą, wygięta obudową. Przy siedzeniu z przodu dwie latarnie wsuwane w przymocowane do sań tuleje.
Siedziska sań, fot. Michał Szalast
Sanie GPE-143, pochodzenie: Frydek, 2. połowa XIX wieku. Wymiary pojazdu: długość 250 cm, szerokość 142 cm, wysokość 128 cm. Naprawę sań przeprowadziła firma Janko Andrzej Jankowiak z Trawicy k. Koszalina w 2006 roku.
