Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni
Książka pt. „Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku)” jest opracowaniem poświęconym dawnym tekstom o charakterze porad i receptur, które autorka odnajdywała w trakcie ostatnich prac redakcyjnych nad poprzednią jej publikacją, a mianowicie Leksykonem dziedzictwa kulinarnego Śląska.
– Moim zamierzeniem, oprócz wymiaru praktycznego, było pokazanie, że znajdujące się w książce rozmaite rady mogą stanowić interesujące źródło informacji o życiu codziennym niegdysiejszych mieszkańców Śląska, przemianach w zakresie funkcjonowaniu gospodarstw domowych na przestrzeni ostatnich 150 lat. Współcześnie wszelkiego rodzaju rady (dotyczące zdrowia, urody, gotowania i wypieku ciast, spędzania czasu wolnego itp.) cieszą się nieustannie dużym zainteresowaniem wśród przedstawicieli różnych grup wiekowych, którzy szukają instrukcji (dziś głównie w Internecie), jak poradzić sobie w różnych życiowych sytuacjach – mówi prof. Dorota Świtała-Trybek.
W książce zawarto ponad 600 różnych porad dotyczących m.in. konserwowania żywności (nabiału, mięsa, wędlin itp.) i przechowywania zapasów na zimę (warzyw i owoców), prac porządkowych w domu i utrzymywania czystości za pomocą naturalnych środków czyszczących, walki ze szkodnikami (gryzoniami, owadami), sposobów leczenia, jak również pielęgnacji urody (od utrzymywania higieny osobistej na co dzień aż po różnorodne zabiegi upiększające na bazie własnoręcznie wyrabianych kosmetyków).
Książkę wzbogaca materiał ilustracyjny, w tym przede wszystkim fotografie wykonane przez Autorkę w 12 instytucjach muzealnych i paramuzealnych znajdujących się w województwie śląskim i opolskim.
– Jesteśmy w czołówce krajów Unii Europejskiej pod względem marnowania żywności zatem te często ponad stuletnie teksty w dobie intensywnej konsumpcji, tendencji do ciągłego gromadzenia przedmiotów stają się nad wyraz aktualne i dla wielu z nas mogą być inspiracją do zmiany stylu życia czy jak możemy przeczytać w książce – sposobu gospodarowania zgodnie z modną ideą zero waste. I choć, przy niektórych przedrukach warto byłoby dopisać „nie róbcie tego w domu albo zapytajcie lekarza” wiele prostych porad – zwłaszcza dotyczących zdrowego stylu życia obowiązuje do dziś o czym będą mogli się Państwo przekonać sięgając po to opracowanie – mówi Paulina Cius- Górska, p.o. dyrektora MGPE w Chorzowie.
Książka została wydana przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, nakład został już wyczerpany (stan na 8.12.2022).
Rozmowa z prof. Dorotą Świtałą-Trybek, autorką książki „Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku)”
– Skąd pomysł na poruszenie właśnie takie tematyki? Jak długo trwało zbieranie materiałów?
Pomysł na napisanie książki o tej tematyce pojawił się w trakcie ostatnich prac redakcyjnych nad inną moją publikacją, a mianowicie Leksykonem dziedzictwa kulinarnego Śląska (ukazał się we wrześniu 2021 roku nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Opolskiego). Wspomniany powyżej Leksykon, opracowany wespół z językoznawczynią Lidią Przymuszałą, jest efektem wieloletnich badań terenowych, jak i prowadzonych kwerend archiwalnych różnych źródeł historycznych, etnograficznych i folklorystycznych, w tym także kalendarzy i prasy codziennej z XIX i początku XX wieku. Pomyślałam wówczas, że zgromadzony przy okazji „poradnikowy materiał”, liczący już wtedy kilkaset przykładów (zapisywany przeze mnie w osobnym folderze), warto jeszcze uzupełnić o inne „stare” przykłady porad, następnie opracować i wydać. Moim zamierzeniem, oprócz wymiaru praktycznego, było pokazanie, że znajdujące się w książce rozmaite rady mogą stanowić interesujące źródło informacji o życiu codziennym niegdysiejszych mieszkańców Śląska, przemianach w zakresie funkcjonowaniu gospodarstw domowych na przestrzeni ostatnich 150 lat. Współcześnie wszelkiego rodzaju rady (dotyczące zdrowia, urody, gotowania i wypieku ciast, spędzania czasu wolnego itp.) cieszą się nieustannie dużym zainteresowaniem wśród przedstawicieli różnych grup wiekowych, którzy szukają instrukcji (dziś głównie w Internecie), jak poradzić sobie w różnych życiowych sytuacjach.
– Czy są przepisy, które można wykorzystać współcześnie w życiu codziennym?
Rady zamieszczone w książce są różne. Dotyczą rozmaitych aspektów życia człowieka. Duża ich część poświęcona została kulinariom: jak dawniej rozpoznawano, czy artykuły żywnościowe nabywane w sklepie lub na bazarze nie zostały sfałszowane, albo jak je konserwowano i przechowywano, kiedy w mieszkaniach nie było jeszcze na wyposażeniu lodówek. Są też rady odnoszące się do prac porządkowych w domu, leczenia rozmaitych przypadłości (np. kaszlu, kataru, bólu głowy, zębów), również pielęgnacji ciała. Część z zaprezentowanych porad z powodzeniem stosowanych jest współcześnie, jak np. sok z cytryny w celu pozbycia się przebarwień na rękach po obieraniu warzyw i owoców; przyrządzanie syropu z cebuli na kaszel przy przeziębieniu. Koniecznie trzeba jednak podkreślić, że niektóre porady ze względu na użycie rozmaitych środków chemicznych (np. kwasu solnego), także budzący niepokój sposób wykonywania danej czynności, jak i rozwój wiedzy medycznej (która neguje wcześniejsze metody terapii uznając je jednoznacznie za zagrażające zdrowiu) mogą być potencjalnie nieobojętne i przynieść więcej szkody niż pożytku, dlatego należy je traktować przede wszystkim jako ciekawostkę.
Wiele dawnych porad, co warto podkreślić, podejmuje temat zdrowego trybu życia. Już wtedy uczulano czytelników, że to, co i jak spożywają, ile czasu poświęcają na sen, jak spędzają czas wolny po pracy, ma bezpośredni wpływ na ich zdrowie. Dzisiaj, kiedy tyle mówi się o chorobach cywilizacyjnych dotykających ludzi (stres, przepracowanie, złe odżywianie się, brak ruchu), wskazówki te są nad wyraz aktualne.
Koniecznie trzeba też wspomnieć o idei zero waste, która w ostatnich kilku latach zyskuje coraz większą popularność. Okazuje się, że jej zasady obowiązywały już dużo wcześniej, co znalazło wyraz w licznie zamieszczonych poradach dotyczących przyrządzania posiłków, dbałości o sprzęty kuchenne, meble, odzież, aby mogły one jak najdłużej służyć.
Dla mnie, interesującej się tradycjami kulinarnymi, ale także osoby lubiącej gotować i piec, najbardziej zaintrygowały porady związane z jedzeniem. Spróbowałam kilka przepisów, między inny na przygotowanie sosu chrzanowego do mięsa. Muszę przyznać, że sos wyszedł bardzo dobry.
– Czy powstaje kolejna publikacja? O czym będzie?
Od prawie trzydziestu lat prowadzę badania dotyczące materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska, co znalazło wyraz w publikacjach (monografiach i artykułach) na temat świętowania odpustów parafialnych, spędzania czasu wolnego, dawnych gier oraz zabaw dziecięcych, religijności i pobożności ludowej, kultury górniczej, a w ostatnich kilku latach pożywienia i pokarmów, czego zwieńczeniem jest jedyny w kraju tematyczny leksykon kultury kulinarnej regionu łączący aspekt lingwistyczny i kulturoznawczy. Górny Śląsk wciąż stanowi interesujący obszar naukowych eksploracji, a wiele zagadnień czeka jeszcze na opracowanie. Obecnie powstaje kolejna publikacja poświęcona dziedzictwu kulinarnemu, nie chcę jednak zdradzać szczegółów.
