Publikacje muzeum

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” 2023, tom 11

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest czasopismem naukowym, na łamach którego publikowane są artykuły na temat materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi górnośląskiej i zagłębiowskiej oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego, sytuując je także w szerszej perspektywie – Polski, Europy i świata. Konteksty te umożliwiają głębsze zrozumienie zjawisk zachodzących w obszarze zainteresowań MGPE. Publikowane prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów umożliwiają prezentowanie różnych warsztatów badawczych i ustaleń wynikających z wykorzystywania odmiennych metodologii.

SPIS TREŚCI

Artykuły/Studia

Krzysztof Bulla, Genealogia rodu Korfantych z uwzględnieniem elementów biografii członków rodziny Wojciecha Korfantego oraz weryfikacją wywodu przodków opracowanego przez Artura Korfantego

Mariusz Kowalski, Wawrzyniec Feige – śląski protoplasta warszawskiej rodziny Kowalskich

Bogdan Kloch, Genealogia młyna–młyn w genealogii. Z dziejów młynarskich rodzin w świetle nowożytnych wzmianek na przykładzie Rybnika i okolic

Michael Morys-Twarowski, Dzieje rodu Palarczyków z parafii cierlickiej na Śląsku Cieszyńskim od XVIII do początku XX wieku

Antonina Żaba, Peregryn Simon jako przedstawiciel „wędrowców” przybyłych na przełomie XVIII i XIX wieku do uprzemysławianej części Górnego Śląska

Artur Makowski, Księgi metrykalne i akta miejskie Pleszewa z XVII–XVIII wieku jako źródła do badań genealogicznych

Henryk Gliński, Glińscy w Częstochowskiem w latach 1705–1913

Adam Okun, Reminiscencje wątków XIX-wiecznych w repertuarze współczesnych depozytariuszy – refleksje w 160. rocznicę wydania zbioru pieśni Juliusza Rogera

Materiały/Koncepcje

Andreas Stierglitz, 250 lat dziejów rodu Bossków z Kolonowskiego. Opis wybranych rodzin i postaci

Leszek Chróst, Datowanie czasu powstania krawędzi krzemieni na podstawie stopnia ich wygładzenia

Recenzje/Opinie

Marcela Szymańska, Recenzja książki: „Dobra rada złota warta”, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku)

ISSN 2353-2734     235×160 mm, ss. 340

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2022, tom 10

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest czasopismem naukowym, na łamach którego publikowane są artykuły na temat materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi górnośląskiej i zagłębiowskiej oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego, sytuując je także w szerszej perspektywie – Polski, Europy i świata. Konteksty te umożliwiają głębsze zrozumienie zjawisk zachodzących w obszarze zainteresowań MGPE. Publikowane prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów umożliwiają prezentowanie różnych warsztatów badawczych i ustaleń wynikających z wykorzystywania odmiennych metodologii.

SPIS TREŚCI

Artykuły/Studia
Michael Morys-Twarowski, Wacławikowie – ród chłopskich „zapiśnikarzy” ze Śląska
Adam Okun, Ludwik Starostzick jako zbieracz i badacz pieśni rybnickich
Marcelina Szymańska, Pieśni maryjne na pograniczu śląsko-morawskim
Jacek Okoń, Obchody dnia świętej Barbary w Zagłębiu Dąbrowskim według przekazów literackich z końca XIX wieku.
Beata Piecha-van Schagen, Iconotropy of images of St Barbara from the Upper Silesian coal mines: the case of “Graf Franz” / “Wawel” mine
Justyna Majerska-Sznajder, Wymysiöejer łod – czyli stan badań nad skrzyniami malowanymi z Wilamowic
Klementyna Kozyra, Krótka charakterystyka skrzyń wiannych ze zbiorów Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu
Sylwia Kudła-Herner, Konserwacja i restauracja skrzyni wiannej – trówły z 1830 roku ze zbiorów Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Materiały/Koncepcje
Damian Adamczak, Malowane skrzynie posażne w zbiorach Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”
Małgorzata Książek, Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” Konserwacja skrzyni wiannej ze zbiorów MGPE w Chorzowie

Recenzje/Opinie
Krzysztof Bulla, Recenzja wystawy „Rok 1922 z perspektywy Katowic. Wykorzystana szansa?”

ISSN 2353-2734 235×160 mm, ss. 234

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2021, tom 9

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest czasopismem naukowym, na łamach którego publikowane są artykuły na temat materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi górnośląskiej i zagłębiowskiej oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego, sytuując je także w szerszej perspektywie – Polski, Europy i świata. Konteksty te umożliwiają głębsze zrozumienie zjawisk zachodzących w obszarze zainteresowań MGPE. Publikowane prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów umożliwiają prezentowanie różnych warsztatów badawczych i ustaleń wynikających z wykorzystywania odmiennych metodologii.

SPIS TREŚCI

Artykuły/Studia
Helena Synowiec, Gwara śląska w zbiorach pieśni Adolfa Dygacza
Izabela Paszko, Amatorskie pieśni okupacyjne w kontekście komunikacji nieformalnej w Zagłębiu Dąbrowskim – nowa perspektywa badawcza
Agata Krajewska, Pionierskie kierunki badawcze Adolfa Dygacza. Wybrane aspekty
Angelika Szepiszczak, Dusza z ciała wyleciała – inspiracja XV-wieczną pieśnią wykorzystaną w utworze Lament Wojciecha Kilara
Magdalena Toboła-Feliks, Paradny ubiór chłopski a kostium estradowy – formy rozbarskiego stroju ludowego w prezentacjach scenicznych zespołów regionalnych Górnego Śląska (studium przypadku)
Marta Paszko, Garnki, talerze i pancerfausty– rybnicka Huta „Silesia” i jej wyroby w kontekście wieloaspektowych badań regionu
Materiały/Koncepcje
Dionizjusz Czubala, Adolf Dygacz – wizjoner i inspirator
Recenzje/Opinie
Dominik Nowakowski, Recenzja publikacji: Śląska fabryka fajek glinianych w Zborowskiem. Wyniki badań, studia, konteksty pod red. Barbary Papaj

ISSN 2353-2734 235×160 mm, ss. 128

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2020, tom 8

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest czasopismem naukowym, na łamach którego publikowane są artykuły na temat materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi górnośląskiej i zagłębiowskiej oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego, sytuując je także w szerszej perspektywie – Polski, Europy i świata. Konteksty te umożliwiają głębsze zrozumienie zjawisk zachodzących w obszarze zainteresowań MGPE. Publikowane prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów umożliwiają prezentowanie różnych warsztatów badawczych i ustaleń wynikających z wykorzystywania odmiennych metodologii.

ARTYKUŁY/STUDIA

Rafał Ciesielski

Folklor muzyczny w polskim jazzie – idea, realizacje, funkcje

Jan Paweł Borowski

Ikonografia najstarszej pieczęci wsi Drogomyśl

Małgorzata Pietrzak

Zabytkowe kołowrotki przędzalnicze w muzeach województwa śląskiego.
Wybrane zagadnienia praktyczne

Ewa Zacharyasz

Historia powstania i kształtowania się księgozbioru muzealnego i zasobu archiwalnego (Muzeum) „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” na przestrzeni lat 1969–2019 w kontekście specyfiki muzeów na wolnym powietrzu w Polsce

Sylwia Kudła-Herner

Konserwacja i restauracja komody z Goleszowa

ze zbiorów Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Klementyna Kozyra

Mazerowanie. Nieco o historii i technice

MATERIAŁY/KONCEPCJE

Angelika Nowicka

Noc Muzeów. Horror w skansenie.

Spotkanie ze śląskimi straszkami w Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

RECENZJE/OPINIE

Krystyna Turek

Recenzja wystawy „Życie jako pieśń. Z teki profesora Adolfa Dygacza”

oraz katalogu jej towarzyszącego

Dominika Machnio

Recenzja książki:

Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce i fotografii

w czasach II wojny światowej

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 168

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2019, tom 7

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” jest czasopismem naukowym, na łamach którego publikowane są artykuły na temat materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi górnośląskiej i zagłębiowskiej oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego, sytuując je także w szerszej perspektywie – Polski, Europy i świata. Konteksty te umożliwiają głębsze zrozumienie zjawisk zachodzących w obszarze zainteresowań MGPE. Publikowane prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów umożliwiają prezentowanie różnych warsztatów badawczych i ustaleń wynikających z wykorzystywania odmiennych metodologii.

Spis treści

Artykuły/Studia

Jacek Nowak, Piotr Wróblewski, Co się działo we wsi Chorzów przed plebiscytem? Kościół – przemysł – rolnictwo w perspektywie socjologii wizualnej

Kornelia Lach, In hoc signo vinces. Znaki krzyża na elewacjach domów w powiecie raciborskim

Katarína Koštialová, Súčasné javy obradového folklóru ako sociokultúrny kapitál obce, ktorá získala titul dedina roka

Jolana Darulová, Dobré? príklady folklorizmu vo vybraných obciach – dedina roka

Margita Jágerová, Regionálna výchova a tradičná ľudová kultúra vo výučbe na základných školách

Grażyna Stojak, Architektura grup etnicznych a postawy ludności miejscowej Podkarpacia w 2. połowie XX i na początku XXI wieku. Wybrane problemy

Materiały/Koncepcje

Robert Garstka, Projekt badawczy „Mapa Obrzędowa Górnego Śląska”

Janusz Kazimirowicz, Historia konserwacji pewnej skrzynki na kosztowności

Recenzje/Opinie

Dionizjusz Czubala, Recenzja książki: Świat naszych przodków. Tradycje letniego cyklu obrzędowego

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 152

Rocznik Muzeum

„Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2017, tom 5

Periodyk, którego tematyka dotyka materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi Górnego Śląska oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego. Stawiamy sobie za cel interdyscyplinarne podejście badawcze w prezentowanych na jego łamach studiach i opracowaniach. Chcemy przedstawiać prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów, a co za tym idzie wykorzystywać ich warsztat badawczy i prezentować wynikające z podjętej metodologii ustalenia.

Spis treści

Artykuły/Studia

Krzysztof Bulla, Źródła archiwalne do poznania wyposażenia gospodarstwa chłopskiego na Górnym Śląsku w XIX wieku

Michael Morys-Twarowski, Branni z Sibicy koło Cieszyna – dzieje chłopskiego rodu od XVIII do początku XX wieku

Marcin Wądołowski, Motyw podróży i drogi jako elementy śląskiego folkloru narracyjnego na przykładzie podań ludowych z terenu Siemianowic Śląskich

Zuzanna Orzeł, Wampiry, zmory i upiory w służbie propagowania wiedzy o regionie? Możliwości rozwoju regionalnej edukacji muzealnej na przykładzie praktyk dydaktycznych Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

Irena Kontny, Dekoracje malarskie w drewnianych kościołach województwa śląskiego. Przyczynek do badań

Krzysztof Wieczorek, Kościół ewangelicki z Bytomia-Bobrka. Wybrane problemy konserwatorskie w obiekcie o charakterze tymczasowym wykonanym z materiałów nietrwałych i nietypowych

Materiały/Koncepcje

Urszula Hagno-Cebrat, Anna Syska, Mosiężny kandelabr – czyli o złożoności pracy konserwatora słów kilka

Krzysztof Wieczorek, Konserwacja skrzyni dębowej z okuciami żelaznymi

Dagmara Stokowski, Symbolika kościoła ewangelicko-augsburskiego z Bytomia-Bobrka. Próba interpretacji

Recenzje/Opinie

Krzysztof Jaworski, Refleksje nad książką Wieś zaginiona. Stan i perspektywy badań

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 242

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2016, tom 4

Periodyk, którego tematyka dotyka materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi Górnego Śląska oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego. Stawiamy sobie za cel interdyscyplinarne podejście badawcze w prezentowanych na jego łamach studiach i opracowaniach. Chcemy przedstawiać prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów, a co za tym idzie wykorzystywać ich warsztat badawczy i prezentować wynikające z podjętej metodologii ustalenia.

Spis treści

Artykuły/Studia

Wacław Gojniczek, Dwór Jana Tschammera w Dolnym Ustroniu w świetle inwentarza pośmiertnego z 1689 roku

Irma Kozina, „Ornamented farm” hrabiego Fryderyka Wilhelma von Reden w Bukowcu jako nowocześnie prowadzone gospodarstwo rolne na Śląsku

Katarzyna Łakomy, Anna Steuer-Jurek, Układy dworsko-folwarczne w ich kształcie w 2. połowie XIX i z początku XX wieku w krajobrazie współczesnego miasta

Bożena Łebzuch, Konie, czyli miłość i pasja rodziny Henckel von Donnersmarcków – studium zabudowań przystosowanych do hodowli koni

Marcin Wądołowski, Urbarz wsi Siemianowice z 1789 roku jako źródło do badań powinności chłopów wobec górnośląskich właścicieli ziemskich

Michael Morys-Twarowski, Dzieje chłopskiego rodu Zająców z Ogrodzonej koło Cieszyna od XVII do początku XX wieku

Artur Paczyna, Salamonowie z Połomi

Jerzy Gorzelik, Treści ideowe polichromii w kościele św. Michała Archanioła w Żernicy

Jan Gałaszek, Zmienne oblicza zabytków. Z perspektywy historii i problemów konserwatorskich

Julita Ćwikła, Konserwacja ludowych skrzyń polichromowanych ze zbiorów muzeum w Raciborzu w latach 1997–2015

Materiały/Koncepcje

Adrian Poloczek, Agata Poloczek, Kościół pw. Archanioła Michała w Żernicy – wybrane problemy konserwatorskie

Paulina Chyłka, Konserwacja ołtarzyka domowego i rzeźby św. Stanisława – eksponatów Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Dorota Firlej, Najcenniejsze zbiory sztuki sakralnej z Muzeum Miejskiego w Żywcu – historia, konserwacja i ekspozycja zabytków

Stefan Kaczmarczyk, Dwór w Wieszowie w latach 50. XX wieku. Zabudowania i instalacje

Recenzje/Opinie

Monika Miczka-Pajestka, Recenzja książki Świat naszych przodków. Tradycje wiosennego cyklu obrzędowego

ISSN 2353-2734
235×160 mm, s. 292, 2016

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2015, tom 3

Periodyk, którego tematyka dotyka materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi Górnego Śląska oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego. Stawiamy sobie za cel interdyscyplinarne podejście badawcze w prezentowanych na jego łamach studiach i opracowaniach. Chcemy przedstawiać prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów, a co za tym idzie wykorzystywać ich warsztat badawczy i prezentować wynikające z podjętej metodologii ustalenia.

Spis treści

Artykuły/Studia

Barbara Grabny, Przemysław Nocuń, Zabytkowa chałupa ze Zborowskiego a Śląska Fabryka Fajek ze Zborowskiego. Wyniki dwóch sezonów badań archeologicznych

Szymon Walkowski, Struktura, elementy i krajobraz historyczny Biskupic, Mikulczyc i Rokitnicy (dzisiejszych dzielnic Zabrza) w średniowieczu. Przyczynek archeologiczno-historyczno-geograficzny

Wojciech Grajewski, Beskidzka epopeja. Dzieje Hellerów z Huty – górali z Brennej na Śląsku Cieszyńskim

Dobrawa Skonieczna-Gawlik, Rośliny w zwyczajach i obrzędach mieszkańców województwa śląskiego. Tradycja i współczesność

Elżbieta Oficjalska, Produkcja popularnych obrazów graficznych w latach 1870–1940. Technika, zdobienie i ramowanie

Barbara Klajmon, Obraz Matki Bożej Kodeńskiej ze zbiorów Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Julita Ćwikła, Konserwacja zabytkowych obrazów na kanwie z perforowanego papieru oraz oleodruku z sukienką ze zbiorów muzeum w Raciborzu

Materiały/Koncepcje

Beata Wieczorek, Metody konserwacji oleodruków w Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu

Adam Knura, Konserwacja zabytków papierowych z Działu Historii Muzeum w Raciborzu w latach 2010–2014

Katarzyna Kwaśniewicz, Danuta Skrzypczyk, Specyfika pracy i problemy konserwatorskie na przykładzie archiwaliów na podłożu papierowym pochodzących z Archiwum Państwowego w Katowicach

Damian Adamczak, Ostatni rolnicy w przemysłowej części Górnego Śląska

Recenzje/Opinie

Przemysław Nocuń, Recenzja książki: Słownik wsi śląskich w średniowieczu, tom 1, Powiat lubiński

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 240, 2015

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2014, tom 2

Periodyk, którego tematyka dotyka materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi Górnego Śląska oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego. Stawiamy sobie za cel interdyscyplinarne podejście badawcze w prezentowanych na jego łamach studiach i opracowaniach. Chcemy przedstawiać prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów, a co za tym idzie wykorzystywać ich warsztat badawczy i prezentować wynikające z podjętej metodologii ustalenia.

Spis treści

Artykuły/Studia

Monika Miczka-Pajestka, Opowieść jako pieśń i „zabójstwo pieśni”. Tradycja w aktualnych okolicznościach według Josepha Campbella

Grzegorz Studnicki, Między tym, co „nasze” a atrakcją turystyczną. Prywatne kolekcje i izby regionalne na Śląsku Cieszyńskim w perspektywie antropologicznej

Michał Pawleta, Rekonstrukcje obiektów archeologicznych w Polsce. Szanse i wyzwania w perspektywie rozwoju turystyki archeologicznej

Dagmara Tomiczek, Oferta edukacyjna muzeum w kontekście podstawy programowej szkół ponadpodstawowych

Marcin Wądołowski, Paweł Roszak-Kwiatek, kultura ludowa Beskidu Śląskiego na ekspozycji Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Michael Morys-Twarowski, Kłodowie z Puńcowa koło Cieszyna od XVIII do początku XX wieku

Barbara Klajmon, Konserwacja malowanej szafy ludowej ze zbiorów Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

Natalia Gruszczyk, Joanna M. Arszyńska, Konserwacja i restauracja ściennego tabernakulum (sakrarium o budowie skrzyniowej) z Marianki Pasłęckiej. I połowa XV w.

Anna Kempa, Rzemiosło artystyczne na Zamku Tarnowice Stare – omówienie dawnych technik zdobniczych mebli na podstawie kolekcji zgromadzonej w Zamku Tarnowice Stare

Materiały/Koncepcje

Danuta Cholewa, Małgorzata Pietrzak, Tkane, dziane i filigranowe skarby, czyli co w śląskiej szafie piszczy

Kazimierz Konsek, Małe warsztaty stolarskie pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Narzędzia i przyrządy

Paweł Roszak-Kwiatek, Młynarstwo tradycyjne – ginący zawód? Sprawozdanie z wyjazdu do Wielkiej Brytanii, 20.08-28.08.2014

Recenzje/Opinie

Agnieszka Przybyła-Dumin, Recenzja publikacji: Obraz wsi w wyobrażeniach mieszkańców. Miejsca i ludzie

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 267, 2014

Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”

2013, tom 1

Periodyk, którego tematyka dotyka materialnego i niematerialnego dziedzictwa wsi Górnego Śląska oraz innych obszarów w granicach administracyjnych współczesnego województwa śląskiego. Stawiamy sobie za cel interdyscyplinarne podejście badawcze w prezentowanych na jego łamach studiach i opracowaniach. Chcemy przedstawiać prace etnografów, folklorystów, antropologów, kulturoznawców, historyków, architektów, historyków sztuki, etnosocjologów oraz archeologów, a co za tym idzie wykorzystywać ich warsztat badawczy i prezentować wynikające z podjętej metodologii ustalenia.

Spis treści

Artykuły/Studia

Agnieszka Przybyła-Dumin, Opowieść wspólnoty. Na przykładzie wybranych gatunków prozy folklorystycznej

Dionizjusz Czubala, Zbóje z naszego regionu

Jan Rodak, Czy rozważania dobiegły już końca? Rzecz o ostatnim hetmanie zbójnickim Żywiecczyzny: Jerzym Fiedorze zwanym Proćpakiem i jego legendzie

Agnieszka Kastelik-Herbuś, Zbójnicy żywieccy w strofach starszych i nowszych

Renata Putzlacher-Buchtova, Ondraszek i Juraszek (Ondráš i Juráš) – postaci mityczne czy historyczne?

Urszula Janicka-Krzywda, Epilog zbójnickiego żywota

Piotr Rygus, Muzeum na wolnym powietrzu w Katowicach (1929–1955). Idea, plany i realizacja

Tomasz Liboska, „Wodzenie niedźwiedzia”. O możliwych wariantach interpretacji obrzędowości zapustnej na Górnym Śląsku

Barbara Klajmon, Kościół pod wezwaniem św. Marcina w Ćwiklicach w świetle najnowszych odkryć. Wstęp do badań

Materiały/Koncepcje

Barbara Grabny, Fabryka fajek w Zborowskiem. Wyniki dotychczasowych badań

Damian Adamczak, Jan Socha – praca i pasja kowala z Bieńkowic

Barbara Klajmon, Magdalena Strzelewska, Sprawozdanie z badań konstrukcji drewnianej kościoła pw. Wszystkich Świętych w Sierotach

Recenzje/Opinie

Dionizjusz Czubala, Recenzja publikacji: Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Bajka ludowa, legenda, anegdota oraz Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Podanie, opowieść wspomnieniowa, legenda współczesna

ISSN 2353-2734

235×160 mm, s. 176, 2013

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 21

Wieś miniona. Ciało, zdrowie, bezpieczeństwo

Redakcja naukowa:

Agnieszka Przybyła-Dumin

Krzysztof Fokt

Przemysław Nocuń

Tom Wieś miniona. Ciało, zdrowie, bezpieczeństwo to czwarta część refleksji i analiz poświęconych zagadnieniu osad fizycznie lub metaforycznie opuszczonych czy przekształconych, wydawanych przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” w ramach serii „Monografie i Materiały MGPE”. Niniejsza publikacja ponownie podejmuje tę problematykę, prezentując ją – jak uprzednio – z perspektywy różnych dziedzin nauki i z wykorzystaniem stosowanych w nich odmiennych metodologii. Po raz kolejny został też uwzględniony zarówno aspekt materialny funkcjonowania obszarów wiejskich, jak i społeczno-kulturowe konsekwencje ich istnienia przejawiające się w postaci niematerialnej. Proponowana multidyscyplinarna dyskusja daje podstawy rekonstrukcji wsi wciąż „obecnej”, choć też w różnych zakresach „zaginionej” lub „minionej”. W centrum zainteresowania postawione zostało także ludzkie ciało oraz sposoby dbania o jego zdrowie i bezpieczeństwo. Kwestii tych dotyczy większość tekstów zawartych w tomie, przy czym największa ich grupa omawia problemy związane z profilaktyką zdrowotną i ochroną zdrowia, włączając w to zjawiska masowe, jakimi na przestrzeni dziejów były epidemie.

ISBN 978-83-964155-0-9

235×160 mm, s. 287, 2023

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 20

Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku)

Autor: Dorota Świtała-Trybek

Książka pt. Dobra rada złota warta, czyli porady dla śląskiej gospodyni (na materiale z XIX i pierwszej połowy XX wieku) jest opracowaniem poświęconym dawnym tekstom o charakterze porad i receptur. Przygotowana publikacja stanowi swego rodzaju zbiór wiadomości o ówczesnym funkcjonowaniu gospodarstw domowych. Zawarto w niej ponad 600 różnych porad dotyczących m.in. konserwowania żywności (nabiału, mięsa, wędlin itp.) i przechowywania zapasów na zimę (warzyw i owoców), prac porządkowych w domu i utrzymywania czystości za pomocą naturalnych środków czyszczących, walki ze szkodnikami (gryzoniami, owadami), sposobów leczenia, jak również pielęgnacji urody (od utrzymywania higieny osobistej na co dzień aż po różnorodne zabiegi upiększające na bazie własnoręcznie wyrabianych kosmetyków). Książkę wzbogaca materiał ilustracyjny, w tym przede wszystkim fotografie wykonane przez Autorkę w 12 instytucjach muzealnych i paramuzealnych znajdujących się w województwie śląskim i opolskim.

Publikacja skierowana jest do szerokiego grona Czytelników reprezentujących różne grupy wiekowe, którzy mogą dzięki niej zapoznać się z wybranymi elementami kultury dnia codziennego XIX i pierwszej połowy XX wieku.

ISBN 978-83-958239-5-4, 235×160 mm, s. 180, 2022

Okładka miękka

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 19

Ziemia bytomska w późnym średniowieczu, Próba rekonstrukcji krajobrazu kulturowego

Autor: Przemysław Noparlik

Niniejsza publikacja porusza słabo rozpoznaną problematykę średniowiecznego krajobrazu kulturowego Górnego Śląska, skupiając uwagę czytelnika na szczególnie mocno przekształconym antropogenicznie wycinku tego regionu – ziemi bytomskiej. Chronologicznie książka obejmuje wieki XIV i XV oraz pierwsze trzy dekady XVI stulecia, choć wykorzystano też źródła wykraczające poza ustaloną cezurę. Próbę rekonstrukcji krajobrazu podjęto w oparciu o materiały pisane, archeologiczne, toponomastyczne i kartograficzne. W pierwszej grupie znalazło się kilka źródeł, których dotąd nie analizowano w literaturze, jak choćby długo uznawany za zaginiony urbarz z 1532 roku, opisujący kilkadziesiąt podbytomskich wsi.

Publikacja poszerza dotychczasowy stan wiedzy na temat późnośredniowiecznego krajobrazu ziemi bytomskiej, a także weryfikuje wiele błędnych informacji dotyczących początków podbytomskich wsi powielanych w literaturze. Książka stanowi też dobry punkt wyjścia do dalszych badań szczegółowych, zwłaszcza dla autorów planujących monografie poszczególnych miejscowości z obszaru dawnej ziemi bytomskiej.

ISBN 978-83-958239-9-2, 235×160 mm, s. 483, 2021

Okładka miękka.

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 18

Skończone powstanie, złożona już broń…

Zbiór pieśni powstańczych z archiwum Adolfa Dygacza

Wybór i opracowanie: Agata Krajewska

Od powstań śląskich dzieli nas sto lat. To czas, w którym indywidualne historie opowiadane przez powstańców i ich rodziny przeszły wiele przeobrażeń. Emocjonalne, bezpośrednie przekazy uczestników powstańczych walk zdominowała bowiem piśmienność, chroniąca je od zapomnienia, ale sprawiająca jednocześnie, że stały się one w dużym stopniu zunifikowane i pozbawione wielu treści patriotycznego ducha walki tamtych dni, obecnego jeszcze kilkadziesiąt lat temu za sprawą relacji odchodzących stopniowo świadków wydarzeń.

Choć wydawać by się mogło, że o powstaniach śląskich powiedziano niemal wszystko, wciąż nadarzają się okazje umożliwiające ponowne sięgnięcie do zanikającego, cichego już głosu powstańców. Jedną z nich stanowi możliwy aktualnie – za sprawą przekazania Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” przez spadkobierców muzycznych materiałów powstańczych – dostęp do domowego, częściowo niepublikowanego archiwum śląskiego etnomuzykologa – Adolfa Dygacza, któremu zawdzięczamy udokumentowanie ponad dwustu pieśni powstańczych oraz ich wariantów.

Zadaniem, które założyła autorka, tworząc niniejszą antologię, było uporządkowanie tychże utworów, częściowe ich zrekonstruowanie i – w miarę możliwości – przedstawienie jako pełnego, zamkniętego zbioru utworów z nieznanymi dotąd wariantami melodycznymi i słownymi, tak aby stanowiły cenne źródło, z „wciąż żywą” fabułą, do której jeszcze wielokrotnie przyjdzie nam sięgnąć naukowo, artystycznie czy też ze względu na osobiste zaangażowanie.

ISBN 978-83-958239-6-1

235×160 mm, ss. 333 (+płyta), 2021

Okładka miękka.

Śląska fabryka fajek glinianych w Zborowskiem. Wyniki badań, studia, konteksty

red. Barbara Papaj

Publikacja Śląska fabryka fajek glinianych w Zborowskiem. Wyniki badań, studia, konteksty jest monografią zbiorową, stanowiącą podsu­mowanie badań autorów tekstów nad zagadnieniem szeroko pojętego fajczarstwa europejskiego, jak również dzia­łań prowadzonych z ramienia Muzeum „Gór­nośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” przy tytułowej manufakturze. Wydanie niniejszej publikacji – je­dynej tak szczegółowo traktującej o wytwórni w Zborowskiem – było możliwe dzięki otrzymanemu w 2019 roku dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dzie­dzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Książka podzielona została na dwie zasadnicze części. W pierwszej poruszone zostały zagadnienia związane z szerokim kontekstem funkcjonowania wytwórni europejskich. Zaprezentowany został między innymi aktualny stan wiedzy dotyczącej zagadnień historii i archeologii palenia tytoniu w okresie nowożytnym – modeli wschodnioeuropejskiego oraz zachodnioeuropejskiego. Opisane zostały ponadto początki fajczarstwa europej­skiego i najważniejsze niderlandzkie ośrodki produkcji oraz dystrybucja XVII- i XVIII-wiecznych fajek jednorodnych pochodzących z Anglii, Niderlandów i krajów niemieckich na tereny obecnej Polski. W jednym z tekstów podjęto również próbę syntezy dotychczaso­wych informacji na temat manufaktur fajkar­skich działających od 1753 roku w Rościnie i od 1765 roku w Weissenspring z uwzględnie­niem opublikowanych danych na temat ich wytwórczości.

Druga część wydawnictwa po­święcona została w całości manufakturze w Zborow­skiem. Zawarto w niej treści związane z historią samej miejscowości i fabryki fajek oraz bardziej szczegółowe na temat regulacji prawnych, jakim podlegała wytwórnia, handlu jej wyrobami, a także zatrudnionych w niej pracowników i ich rodzin. Ponadto w kolejnych rozdziałach scharakteryzowano badania archeologiczne przeprowadzone w 2013 i 2014 roku w miejscu funkcjonowania manufaktury oraz podkreślono istotne znaczenie jak najszerszych interdyscyplinarnych badań i ich właściwej interpretacji przed translokacją obiektu do muzeum na wolnym powietrzu (jako przykład podając działania zrealizowane przez Muzeum przy zabytkowym budynku ze Zborowskiego). Publikację zamyka obszerny roz­dział poświęcony analizie materiału ruchomego pozyskanego w trakcie badań archeologicznych przeprowadzonych w Zborowskiem.

Wydawnictwo stanowi cenne źródło po­znawcze dla środowiska naukowego, zawiera także bazę porównawczą dla zabytków związanych z szeroko pojętym użytkowa­niem fajek pochodzących z badań wyko­paliskowych. Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi może stać się także interesującą lekturą dla czytel­ników żywo zainteresowanych historią re­gionu.

Informacje techniczne:

ISBN 978-83-958239-4-7

format 29,5 cm x 21,5 cm, 490 stron, oprawa twarda

Chorzów 2020

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY MGPE 17

Wieś zaginiona. Wspólnota, samorządność, przestrzeń

Redakcja naukowa:
Przemysław Nocuń
Agnieszka Przybyła-Dumin
Krzysztof Fokt

Tom Wieś zaginiona. Wspólnota, samorządność, przestrzeń to trzecia część refleksji i analiz poświęconych zagadnieniu osad fizycznie lub metaforycznie opuszczonych, zarówno w czasach odległych, jak i całkiem bliskich, wydawanych przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” w ramach serii Monografie i Materiały MGPE. Niniejsza publikacja ponownie podejmuje tę problematykę, prezentując ją – podobnie jak uprzednio – z perspektywy różnych dziedzin nauki i z wykorzystaniem stosowanych w nich odmiennych metodologii. Wieś przedstawiono zatem w ujęciach charakterystycznych dla historii, archeologii, etnografii oraz dyscyplin pokrewnych.
Uwzględniony został aspekt materialny funkcjonowania obszarów wiejskich oraz społeczno-kulturowe konsekwencje ich istnienia przejawiające się w postaci niematerialnej. Teksty poświęcono różnorodnym reliktom struktur osadniczych oraz wybranym obiektom, kwestii samorządności, sądownictwa, zobowiązań i funkcjonowania wspólnot, a także współczesnego wykorzystania motywów i wzorów ludowych czy obyczajowości i obrzędowości prezentowanych w spektaklach teatru ludowego.
Zjawiska podlegające opisowi i analizie dotykają licznych materialnych i niematerialnych śladów procesów powstawania obszarów wiejskich, ewolucyjnych i rewolucyjnych zmian ich dotyczących, jak również zanikania czy nawet gwałtownej destrukcji, którym ulegają. Przestrzeń i pamięć to powiązane ze sobą ośrodki, w których zdarzenia minione pozostawiają ślady. Choć ich właściwa interpretacja przywraca tylko wybrane elementy przeszłości, to multidyscyplinarna dyskusja daje podstawy rekonstrukcji wsi wciąż „obecnej”, choć też w różnych zakresach „zaginionej” i ponownie „odkrywanej”.

ISBN 978-83-958239-3-0
235×160 mm, s. 280, 2020

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 16

Dzieje rodu Tomanków ze Śląska Cieszyńskiego od XVII do początku XX wieku

Autor: Michael Morys-Twarowski
Dzieje rodu Tomanków ze Śląska Cieszyńskiego od XVII do początku XX wieku to efekt ponad 20 lat poszukiwań genealogicznych. Jest to najobszerniejsza publikacja tego typu poświęcona rodzinie chłopskiej z dawnego Księstwa Cieszyńskiego, obejmująca ponad 400 biogramów. Najbardziej zainteresowani lekturą będą potomkowie opisywanych postaci, w dalszej kolejności badacze zajmujący się historią Śląska, biografistyką czy warstwą chłopską. Można ją jednak polecić szerszemu gronu jako swoisty przewodnik dla genealogów z południa Śląska i nie tylko, który wskazuje, gdzie szukać informacji o przodkach, w jaki sposób prowadzić dokumentację i jak prezentować wyniki badań.

ISBN 978-83-951194-8-4
235×160 mm, s. 300, 2020

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 15

Malokowie z Radzionkowa i okolic

Autor: Artur Paczyna

Malokowie z Radzionkowa i okolic to zwieńczenie kilkunastu lat pracy badawczej autora na temat genealogii jednej z rodzin górnośląskich. Publikacja przedstawiająca losy rodu Maloków z Radzionkowa i Suchej Góry na tle wydarzeń historycznych, dzięki szerzej wykorzystanym archiwaliom dotyczącym spraw gruntowych Radzionkowa oraz testamentom, pozwala na nowo spojrzeć na historię regionu oraz dzieje miejscowości. Autor weryfikuje dotychczasową wiedzę na temat stosunków społecznych panujących na radzionkowskiej wsi oraz dane dotyczące wielkości posiadanego przez poszczególne warstwy chłopskie areału gruntów ornych. Interesujące dla czytelnika badającego dzieje swojej rodziny może być również wykorzystanie w pracy nowych źródeł historycznych, w tym aktów budowlanych dotyczących suchogórskich nieruchomości.

ISBN 978-83-951194-5-3

235×160 mm, ss. 132.

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 14

Religijność i codzienność w środowisku ewangelickim na dawnych i współczesnych ziemiach polskich

Redakcja naukowa:

Agnieszka Przybyła-Dumin

Krzysztof Bulla

Barbara Papaj

Religijność i codzienność w środowisku ewangelickim na dawnych i współczesnych ziemiach polskich to czternasty tom serii wydawniczej Monografie i Materiały MGPE, w którym podjęto refleksję nad specyfiką religijności oraz życiem codziennym wyznawców protestantyzmu na przestrzeni wieków. Publikacja zawiera zbiór artykułów poświęconych m.in. materialnym przejawom religijności ewangelików, czy dorocznej obrzędowości kultywowanej przez przedstawicieli omawianego wyznania oraz charakterystyce najważniejszych obchodzonych przez nich świąt. Ponadto omówiono w niej zagadnienie istniejących niegdyś społeczności ewangelickich, które – mimo sąsiedztwa katolików – egzystowały w zamkniętych enklawach, tworząc odrębną kulturę, a materialnym świadectwem ich bytności są m.in. widoczne w krajobrazie obiekty architektoniczne. Podjęta została także analiza wpływu, jaki wywarły rodziny przemysłowców wyznania ewangelickiego na rozwój miasta Sosnowca oraz rozpatrzono wkład ewangelików w życie społeczno-kulturalne Częstochowy. Tom zamyka tekst poświęcony działalności wydawniczej polskich ewangelików na Zaolziu w latach 1945–2016.

ISBN 978-83-951194-4-6

235×160 mm, ss. 175.

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 13

Wieś miniona, lecz obecna. Ślady dawnych wsi i ich badania

Redakcja naukowa:
Przemysław Nocuń
Agnieszka Przybyła-Dumin
Krzysztof Fokt

Wieś miniona, lecz obecna. Ślady dawnych wsi i ich badania to już druga część refleksji i analiz poświęconych zagadnieniu osad fizycznie lub metaforycznie opuszczonych, zarówno w czasach odległych, jak i całkiem bliskich, wydawanych przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” w ramach serii Monografie i Materiały MGPE. Niniejsza publikacja ponownie podejmuje tę problematykę, prezentując ją – podobnie jak uprzednio – z perspektywy różnych dziedzin nauki i z wykorzystaniem stosowanych w nich odmiennych metodologii. Wieś zaprezentowano zatem w ujęciach charakterystycznych dla historii, archeologii, etnografii oraz dyscyplin pokrewnych.
Uwzględniony został aspekt materialny funkcjonowania obszarów wiejskich oraz społeczno-kulturowe konsekwencje ich istnienia przejawiające się w postaci niematerialnej. Reprezentujące pierwsze ujęcie teksty poświęcono różnorodnym reliktom struktur osadniczych oraz próbom ratowania zanikających elementów dawnych układów ruralistycznych, w przypadku drugiego aspektu analizy dotyczą toponimów, obyczajowości, obrzędowości czy narracji, a także kwestii społeczno-ekonomicznych.

ISBN 978-83-951194-1-5

235×160 mm, s. 412, 2018

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 12

Majątek hrabiów von Gaschinów i Henckel von Donnersmarcków w Krowiarkach i Makowie. Przyczynek do dziejów społeczno-gospodarczych

Autor: Izabela Malmor

Dzieje rodów von Gaschinów i Henckel von Donnersmarcków są nierozerwalnie związane z historią Śląska. Przedstawiona monografia jest próbą ich ukazania przez pryzmat działalności gospodarczej i społecznej tych rodzin w dobrach rycerskich w Krowiarkach i Makowie od momentu ich zakupienia przez hrabiego Amanda von Gaschina (1842 rok), aż do ich opuszczenia przez ostatniego z właścicieli w 1945 roku. Dużą rolę w przygotowaniu niniejszego opracowania odegrał, niewykorzystany lub mało dotychczas wykorzystany, zasób źródeł archiwalnych (zapisów testamentowych, akt ziemskich, fotografii archiwalnych czy prasy). Na jego podstawie przygotowano szereg dołączonych do monografii materiałów o charakterze źródłowym.

Całość ukazuje funkcjonowanie dóbr składających się z licznych folwarków oraz innych obiektów gospodarczych (np. gorzelnia, młyn, kuźnia), a także relacje między właścicielami dworu a jego pracownikami i lokalną społecznością wiejską.

ISBN 978-83-948607-8-3

235×160 mm, s. 119, 2018

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 11

Genealogia świerklanieckiego rodu Mitręgów/Mitrengów

Autor: Mirosław Mitrenga

Genealogia świerklanieckiego rodu Mitręgów/Mitrengów to szczegółowo opisana i dokumentowana historia jednego z wielu górnośląskich chłopskich rodów. Publikacja nie ogranicza się jednak wyłącznie do wymienienia dat, imion i nazwisk. W miarę możliwości i dostępności informacji losy rodu starano się przedstawić w szerszym kontekście historycznym, a poszczególne biogramy wzbogacono o fakty z życia poszczególnych osób. Książka ta jest wynikiem wieloletnich poszukiwań genealogicznych autora i stanowi jego osobistą pamiątkę dla kolejnych pokoleń. Szerszemu gronu czytelników, a zwłaszcza pasjonatom genealogii poszukującym przodków na Górnym Śląsku, monografia ta może posłużyć jako pomoc i wskazówka, gdzie i jakie źródła informacji można znaleźć – nie tylko w archiwach państwowych, kościelnych i urzędach, ale coraz powszechniej również w Internecie.

ISBN 978-83-948607-9-0

235×160 mm, s. 180, 2018

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 10

Michałkowice – wieś i dwór na przestrzeni dziejów

Autor: Marcin Wądołowski

„Kto nie zna historii swego kraju, swego miasta i wioski, to jakby, swego ojca i matki nie znał” – te słowa ks. Piotra Skargi najlepiej oddają ideę, która przyświecała autorowi w trakcie pisania książki. Publikacja stanowi rezultat badań archiwalno-bibliotecznych, podpartych wieloletnią pasją do poznawania lokalnej historii. Dzieje Michałkowic widziane przez pryzmat losów miejscowego dworu (wraz z zapleczem gospodarczym) stanowią innowacyjne podejście do prób ukazania przeszłości tego miejsca. Poznanie społeczno-kulturowych relacji dawnych michałkowickich dziedziców z mieszkańcami wsi pozwala na nowo określić stosunek współczesnych wobec kilkuwiekowego dziedzictwa. Specyfika przemysłowej części Górnego Śląska, uwzględniająca wieloletnie procesy industrializacji i urbanizacji, odróżnia dzieje tutejszych dworów od ich odpowiedników z innych obszarów dzisiejszej Polski. Informacje zawarte w książce stać się mogą bazą dla dalszych pogłębionych analiz funkcjonowania górnośląskich dworów, zaś dla społeczności michałkowiczan stanowić mogą narzędzie, które umożliwi kształtowanie dojrzałej tożsamości lokalnej.

ISBN 978-83-948607-3-8

235×160 mm, s. 152, 2017

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 9

Młynarstwo tradycyjne – wczoraj, dziś, jutro… Problemy zachowania ginącego dziedzictwa

Redakcja naukowa: Agnieszka Przybyła-Dumin, Barbara Grabny, Paweł Roszak-Kwiatek

Dawny świat młynarstwa znamy dziś przede wszystkim z literatury czy filmu, ewentualnie zetknęliśmy się z nim w muzeum. Wiatraki i młyny poruszane kołem wodnym, niegdyś powszechnie występujące w wiejskim krajobrazie, spotkać można niemal wyłącznie w muzeach na wolnym powietrzu. Nieliczne obiekty zachowane w terenie zmieniły funkcje lub zostały zmodernizowane. Poza zanikiem budynków i urządzeń mamy do czynienia z postępującą utratą wiedzy i umiejętności, a tym samym elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego, bez których niemożliwe jest odtwarzanie procesów produkcyjnych i prezentacja funkcjonujących we właściwy sposób obiektów znajdujących się na ekspozycjach muzealnych. Młynarz – władający żywiołem powietrza i wody rzemieślnik – dziś jest jedynie bohaterem opowieści i nielicznych wspomnień.

Celem publikacji Młynarstwo tradycyjne – wczoraj, dziś, jutro… Problemy zachowania ginącego dziedzictwa jest przybliżenie tego odchodzącego w niepamięć świata. Autorzy artykułów opublikowanych w niniejszym tomie podjęli kwestię umiejscowienia wiatraków i młynów w kulturowym krajobrazie wsi, dziejów tych obiektów oraz związanych z nimi rodzin, ich obecności w ikonografii, a także utrwalonego w języku obrazu młynarstwa na przykładzie wybranych przysłów i związków frazeologicznych. Przedmiotem rozważań była ponadto ochrona młynarstwa wiejskiego w muzeach na wolnym powietrzu oraz przykłady rewitalizacji i adaptacji młynów do nowych funkcji, jak również działalność instytucji kultury, stowarzyszeń i innych podmiotów, której celem jest zachowanie tej części dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Nie zabrakło opisów wyników badań konkretnych obiektów czy śladów po tym przemyśle w wybranych rejonach naszego kraju.

ISBN 978-83-948607-2-1

235×160 mm, s. 302, 2017

MONOGRAFIE I MATERIAŁY 8

Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nyców

Autor: Przemysław Piwowarczyk

Publikacja Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nyców jest próbą rekonstrukcji stanu gospodarki rolnej oraz obrazu społeczności chłopskiej w Bogucicach, obecnie północnej dzielnicy Katowic, przez stulecia dość przeciętnej wsi górnośląskiej. W XX wieku Bogucice były jedną z najsilniej powiązanych z przemysłem dzielnic Katowic, a przeszłość wiejska, tak w świadomości mieszkańców, jak i pracach naukowych, została zepchnięta na margines. Monografia ta jest próbą przywrócenia pewnej równowagi w tym obszarze. Badania prowadzone były w dwóch skalach: skali „makro”, obejmującej sytuację całej osady w kontekście przemian ogólnoregionalnych, oraz w skali „mikro”, na przykładzie dziejów kilku pokoleń chłopskiej rodziny Nyców, której historia w XIX wieku ukazuje typowe przemiany społeczne na obszarze obecnego okręgu przemysłowego. Nycowie należeli do najzamożniejszych gospodarzy bogucickich. Pierwotnie ich gospodarstwa znajdowały się na terenie obecnej Koszutki, później zaś jedna z linii rodziny gospodarowała w północno-wschodniej części Bogucic. Linię tę wyróżnia, że przez cały wiek XX kolejne jej pokolenia gospodarowały na roli. Praca zawiera obszerne partie poświęcone charakterystyce źródeł, jak również aneksy źródłowe, które mogą służyć jako pomoc przy podobnych badaniach na innych obszarach i nad innymi rodzinami.

ISBN 978-83-948607-1-4
235×160 mm, s. 232, 2017

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 7 

Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych. Materiały

Opracował: Roman Sękowski

Publikacja pt. Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych. Materiały przybliża nieznane lub mało znane i w większości niepublikowane źródła z okresu panowania Habsburgów na Śląsku. Wykorzystano w niej dwie grupy dokumentów: źródła normatywne regulujące stosunki społeczne na wsiach w XVI–XVII wieku oraz akta sądowe. Prawie wszystkie spisane zostały w języku czeskim, który był językiem urzędowym w księstwach opolskim i raciborskim. Na niniejsze opracowanie składają się: wprowadzenie do problemu i omówienie stosunków społecznych w oparciu o przedstawiony materiał źródłowy oraz teksty źródłowe w oryginale i tłumaczeniu na język polski wraz z komentarzami.

Publikacja stanowi zbiór cennych informacji dla historyków, kulturoznawców, socjologów oraz przedstawicieli innych dziedzin nauki, wypełniając dotychczasowe braki, a także dla wszystkich zainteresowanych przeszłością i losami dawnych mieszkańców tych ziem.

ISBN 978-83-941769-2-1
235×160 mm, s. 412, 2016

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 6

Dzieje rodu Morysów ze Śląska Cieszyńskiego od XVIII do początku XX wieku

Autor: Michael Morys-Twarowski

Dzieje rodu Morysów ze Śląska Cieszyńskiego od XVIII do początku XX wieku to owoc 21 lat poszukiwań genealogicznych. Zaczęło się od rozmów z najstarszymi krewnymi, a zakończyło na kwerendach archiwalnych w Polsce, Czechach i Austrii. Biogramy Tomasza Morysa (ok. 1706–1750) i jego 142 potomków do szóstego pokolenia to nie tylko zestaw dat, ale niemal wszystko, co udało się „wycisnąć” ze źródeł. Jednocześnie to nietypowa książka historyczna, gdzie wielkie wydarzenia dziejowe pozostają w dalekim tle, a na pierwszym planie znajdują się ludzie, o których badacze zwykle nie pisali.

Szersze grono czytelników zainteresuje z pewnością wstęp, będący swego rodzaju poradnikiem, jak szukać chłopskich przodków ze Śląska Cieszyńskiego.

ISBN 978-83-941769-6-9
235×160 mm, s. 176 (+3 tablice), 2016

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 5

Wieś zaginiona. Stan i perspektywy badań

Redakcja naukowa:
Przemysław Nocuń
Agnieszka Przybyła-Dumin
Krzysztof Fokt

„Wieś” nie jest zjawiskiem odwiecznym ani uniwersalnym, lecz wytworem pewnych unikalnych okoliczności historycznych, w których spotkały się stabilizacja osadnictwa i intensyfikacja gospodarki rolnej oraz idea samorządnej gromady kmiecej.

Powstały w wiekach XII–XIV model wsi lokacyjnej trwał w niezmieniających się w sposób zasadniczy ramach aż po wiek XVIII. Dopiero stulecia XIX i XX doprowadziły do stopniowej dekompozycji struktur średniowiecznej i wczesnonowożytnej wsi, wyrywając jej mieszkańców z „matecznika” małych autonomicznych społeczności i wtłaczając ich w stalowe ramy świata nowoczesnego, uprzemysłowionego, zatomizowanego.

Głównym przedmiotem zainteresowania autorów tekstów wydanych w niniejszym tomie jest nie wieś jako taka, czy to nowoczesna, czy dawna, lecz zaginiona, rozumiana na różne sposoby. Większość publikowanych tekstów sytuuje się w nurcie Wüstungsforschung, czyli studiów nad osadami fizycznie opuszczonymi (tzw. pustki lub pustacie). Oprócz jednak najbardziej dosłownego rozumienia pojęcia „wieś zaginiona” – stawiającego znak równości między osadą zaginioną a opuszczoną bądź porzuconą przez mieszkańców – autorzy zaprezentowali także kilka bardziej metaforycznych prób odczytania tematu przewodniego.

ISBN 978-83-941769-5-2
235×160 mm, s. 338, 2016

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 4 

Księgi sądowe wiejskie z Chorzowa i Dębu z lat 1534-1804

Opracował: Zbigniew Jedynak przy współpracy Andrzeja Sośnierza

Pragniemy przedstawić Państwu nową – cenną i wyjątkową publikację Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, jaką są Księgi sądowe wiejskie z Chorzowa i Dębu z lat 1534-1804, opracowane przez dr. Zdzisława Jedynaka przy współpracy Andrzeja Sośnierza. Książka wydana została w ramach serii Monografie i Materiały, a stanowi opracowanie unikalnych w skali Górnego Śląska, nieznanych wcześniej, sądowych ksiąg wiejskich, które przechowywane są obecnie w jednym z berlińskich archiwów.

Dokumenty ujęte w księgach (datowane na XVI-XIX wiek) zostały odczytane i opublikowane (wraz z tłumaczeniami). Całość poprzedzona jest wstępem, pozwalającym na przedstawienie kontekstu ich powstawania, a zatem na poznanie życia mieszkańców Dębu i Starego Chorzowa. Co ciekawe, do dziś w obu tych dzielnicach żyją osoby noszące te same nazwiska, co bohaterowie archiwaliów.

Do książki dołączona została płyta ze skanami wszystkich stron omawianych ksiąg sądowych.

ISBN 978-83-932093-6-1

234×160 mm, s. 527 (+ płyta), 2015

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 3

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Materiały. Podanie, opowieść wspomnieniowa, legenda współczesna.

Zebrała, opracowała, wstępem opatrzyła: Agnieszka Przybyła-Dumin

Opowieści rodem z folkloru, czy będzie to przenoszące w sferę wierzeniowości i ludowej interpretacji historii podanie, będąca nośnikiem życiowego doświadczenia opowieść wspomnieniowa, czy rozładowująca społeczne napięcia i stanowiąca odpowiedź na niewiadomą legenda współczesna, są przykładem niezwykłej sztuki słowa, potencjału twórczego tkwiącego w człowieku, a także sposobu reagowania na rozliczne psychologiczno-społeczne problemy. Bezrefleksyjnie, niemal bezwiednie tworzone i przekazywane realizują doniosłe funkcje – wychowują ostrzegają, informują, kompensują, bawią. W znacznej mierze stanowią o wiedzy potocznej współczesnego człowieka. Materiał prezentowany w niniejszej publikacji, obejmujący trzy gatunki prozy folklorystycznej – podanie, opowieść wspomnieniową i legendę współczesną, został zebrany dzieki wywiadom przeprowadzonym w latach 1999-2004 na terenie Zagłębia Dąbrowskiego.

ISBN 978-83-7164-759-8

235×160 mm, s. 396, 2013

Uwaga: publikacje powiązane:

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 1

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 2

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 2

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Materiały. Bajka ludowa, legenda, anegdota.

Zebrała, opracowała, wstępem opatrzyła: Agnieszka Przybyła-Dumin

Opowieści rodem z folkloru, czy będzie to odsyłająca w świat nierzeczywisty – fikcyjna i artystyczna bajka, wykazująca znamiona prawdziwości legenda czy rozbrajająca komizmem anegdota, stanowią niezwykły przykład sztuki słowa, potencjału twórczego tkwiącego w człowieku, a także sposobu radzenia sobie z psychologiczno-społecznymi problemami. Badanie tych tekstów daje możliwość wglądu w system wartości i sposób myślenia społeczności, która jest ich przekazicielem,a tym samym zbliżenia do odpowiedzi na pytanie, kim jest człowiek, w jaki sposób funkcjonuje. Materiał prezentowany w niniejszej publikacji, obejmujący trzy gatunki prozy folklorystycznej – bajkę ludową, legendę i anegdotę, został zebrany dzięki wywiadom przeprowadzonym w latach 1999-2004 na terenie Zagłębia Dąbrowskiego.

ISBN 978-83-7164-758-1

235×160 mm, s. 338, 2013

Uwaga: publikacje powiązane:

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 1

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 3

Seria: MONOGRAFIE I MATERIAŁY 1

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku na podstawie badań terenowych

Agnieszka Przybyła-Dumin

Świat różnorodnych, należących do folkloru opowieści to świat niezwykły, zastanawiający, zawierający nieprzebrane bogactwo informacji o jego twórcach i nosicielach – ich wartościach, normach, obawach, światopoglądzie. Opowieści towarzyszą człowiekowi od tak dawna, że stały sie nieodłącznym elementem komunikowania się, objawiają się we wszystkich sferach życia i są kolektywną receptą, dzięki której liczne dylematy, trudności i tajemnice znadują swe rozwiązanie.

Monografia pt. Proza folklorystyczna u progu XXI wieku stanowi podsumowanie wieloletnich badań terenowych prowadzonych w Zagłębiu Dąbrowskim. Zapisowi i analizie podlegało sześć gatunków epickich: bajka ludowa, legenda, anegdota, podanie, opowieść wspomnieniowa, legenda współczesna, obecnych w przekazie pod koniec XX i w pierwszych latach XXI wieku. Mimo wielu bowiem przemian nie zaprzestaliśmy snucia podobnych historii. Ulegają transformacji, ale nadal stanowią nieodłączny element naszego życia.

ISBN 978-83-7164-760-4

235×160 mm, s. 326, 2013

Uwaga: publikacje powiązane:

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 2

Proza folklorystyczna u progu XXI wieku. Część 3

Śląska fabryka fajek glinianych w Zborowskiem. Wyniki badań, studia, konteksty

red. Barbara Papaj

Publikacja Śląska fabryka fajek glinianych w Zborowskiem. Wyniki badań, studia, konteksty jest monografią zbiorową, stanowiącą podsu­mowanie badań autorów tekstów nad zagadnieniem szeroko pojętego fajczarstwa europejskiego, jak również dzia­łań prowadzonych z ramienia Muzeum „Gór­nośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” przy tytułowej manufakturze. Wydanie niniejszej publikacji – je­dynej tak szczegółowo traktującej o wytwórni w Zborowskiem – było możliwe dzięki otrzymanemu w 2019 roku dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dzie­dzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Książka podzielona została na dwie zasadnicze części. W pierwszej poruszone zostały zagadnienia związane z szerokim kontekstem funkcjonowania wytwórni europejskich. Zaprezentowany został między innymi aktualny stan wiedzy dotyczącej zagadnień historii i archeologii palenia tytoniu w okresie nowożytnym – modeli wschodnioeuropejskiego oraz zachodnioeuropejskiego. Opisane zostały ponadto początki fajczarstwa europej­skiego i najważniejsze niderlandzkie ośrodki produkcji oraz dystrybucja XVII- i XVIII-wiecznych fajek jednorodnych pochodzących z Anglii, Niderlandów i krajów niemieckich na tereny obecnej Polski. W jednym z tekstów podjęto również próbę syntezy dotychczaso­wych informacji na temat manufaktur fajkar­skich działających od 1753 roku w Rościnie i od 1765 roku w Weissenspring z uwzględnie­niem opublikowanych danych na temat ich wytwórczości.

Druga część wydawnictwa po­święcona została w całości manufakturze w Zborow­skiem. Zawarto w niej treści związane z historią samej miejscowości i fabryki fajek oraz bardziej szczegółowe na temat regulacji prawnych, jakim podlegała wytwórnia, handlu jej wyrobami, a także zatrudnionych w niej pracowników i ich rodzin. Ponadto w kolejnych rozdziałach scharakteryzowano badania archeologiczne przeprowadzone w 2013 i 2014 roku w miejscu funkcjonowania manufaktury oraz podkreślono istotne znaczenie jak najszerszych interdyscyplinarnych badań i ich właściwej interpretacji przed translokacją obiektu do muzeum na wolnym powietrzu (jako przykład podając działania zrealizowane przez Muzeum przy zabytkowym budynku ze Zborowskiego). Publikację zamyka obszerny roz­dział poświęcony analizie materiału ruchomego pozyskanego w trakcie badań archeologicznych przeprowadzonych w Zborowskiem.

Wydawnictwo stanowi cenne źródło po­znawcze dla środowiska naukowego, zawiera także bazę porównawczą dla zabytków związanych z szeroko pojętym użytkowa­niem fajek pochodzących z badań wyko­paliskowych. Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi może stać się także interesującą lekturą dla czytel­ników żywo zainteresowanych historią re­gionu.

Informacje techniczne:

ISBN 978-83-958239-4-7

format 29,5 cm x 21,5 cm, 490 stron, oprawa twarda

Chorzów 2020

Narracja, obyczaj, wiedza…

O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego

red. Agnieszka Przybyła-Dumin

Tom Narracja, obyczaj, wiedza… O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego został opublikowany we współpracy Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.

Znajdują się w nim artykuły analizujące kwestie związane z wdrażaniem Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, którą Polska ratyfikowała w 2011 roku. Autorzy artykułów podjęli ponadto problematykę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w kontekście analizy zjawisk językowych, z perspektywy filozofii czy historii sztuki. W tekstach zaprezentowane zostały także dobre praktyki i interesujące propozycje umożliwiające wsparcie działań w zakresie zachowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego, niektóre zagrożenia go dotyczące, a ponadto wybrane przykłady funkcjonujących dziś elementów tradycji różnych społeczności i grup.

ISBN 978-83-932093-7-8

ISBN 978-83-7784-895-1

ss. 364

nr 20 Chałupa ze Strzemieszyc Wielkich

Krzysztof Bulla, Małgorzata Sikora

Dwudziesty tom serii poświęcony został drewnianej chałupie wybudowanej w 1877 roku w Strzemieszycach Wielkich, która obecnie znajduje się na terenie ekspozycyjnym w Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” w części prezentującej budownictwo wiejskie i małomiasteczkowe z regionu Zagłębia Dąbrowskiego. Budynek ten należał do rodziny Kalembków i pozostał ich własnością aż do czasu przeniesienia go do Muzeum w latach 80. XX wieku.

Publikacja składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy traktuje o historii Strzemieszyc Wielkich od założenia wsi, aż do czasów współczesnych. Obszerną część poświęcono przemysłowi, wpływającemu w istotny sposób na dzieje tej miejscowości, od średniowiecza aż po XX wiek. W rozdziale drugim przedstawiono losy rodziny Kalembków, do których należał opisany w niniejszej publikacji drewniany budynek. Wywód genealogiczny rozpoczęto od Jacentego Kalembki (pierwszego przedstawiciela tego rodu, który przybył do Strzemieszyc Wielkich) i został poprowadzony aż do jego potomków żyjących współcześnie. Dokładniejsze studia zostały poświęcone Tadeuszowi Kalembce – partyzantowi działającemu w czasie II wojny światowej, lokalnemu bohaterowi zamęczonemu przez Niemców w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. W części trzeciej opisano historię budynku in situ. Prześledzono losy chałupy od daty jej wybudowania aż do translokacji do Muzeum. Czwarta, ostatnia część przedstawia losy chałupy ze Strzemieszyc Wielkich po jego rozbiórce i przeniesieniu w 1982 roku do MGPE.

ISBN 978-83-951194-6-0
170×125 mm, s. 128, 2019

nr 19 Kościół ewangelicko-augsburski z Bobrka

Anna Syska, Piotr Rygus

Dziewiętnasty tom serii poświęcony został historii kościoła ewangelicko-augsburskiego z Bobrka, dawnej wsi założonej w XIII lub XIV wieku na prawie niemieckim. Powstanie kościoła wiąże się ze wzrostem liczebności społeczności ewangelickiej zamieszkującej Bobrek, dlatego podjęto decyzję o budowie kościoła filialnego usytuowanego w obrębie osiedla robotniczego.

Ze względów finansowych sprowadzono gotowy, prefabrykowany budynek, który zakupiono w firmie „Christoph und Unmack” z Niesky (na Łużycach). Uroczyste poświęcenie nastąpiło w 1932 roku. Po II wojnie światowej czas działał na niekorzyść obiektu. W 2014 roku wybuchł pożar, który strawił wieżę, część fasady oraz nawy. Ocalałą z płomieni konstrukcję w tym samym roku rozebrano, przeniesiono do Muzeum i posadowiono na ekspozycji muzealnej w sektorze budownictwa ery przemysłowej.

Relacja z przeprowadzonych prac konserwatorskich i odtworzeniowych, które rozpoczęły się pod koniec 2016 roku, stanowi ciekawą lekturę podejmującą problematykę rekonstrukcji elementów konstrukcyjnych i wyposażenia wnętrza kościoła. We wrześniu 2017 roku nastąpiło uroczyste otwarcie obiektu, który dziś stanowi jeden z nielicznych przykładów drewnianego budownictwa prefabrykowanego zastosowanego w budynku sakralnym i – podobnie jak kościół z Nieboczowa – pełni funkcje sakralne.

ISBN 978-83-951194-3-9

170×125 mm, s. 96, 2018

nr 18 Kościół rzymskokatolicki z Nieboczów

Krzysztof Bulla, Jacek Kubik, Ewa Zacharyasz

Osiemnasty tom serii poświęcony został historii drewnianej kaplicy usytuowanej niegdyś na rozstaju dróg we wsi Nieboczowy położonej nad Odrą (pow. wodzisławski, woj. śląskie) oraz niezwykłej historii osady, wzmiankowanej w dokumentach już w XIII wieku, której dziś nie ma już na mapie.

Kaplicę zbudowano w 1791 roku, siedem lat później została powiększona o nawę, kruchtę, prawdopodobnie także zakrystię. Od tego czasu miała status kaplicy publicznej przynależnej do parafii w Pogrzebieniu. W Nieboczowach dokonano w 1931 roku ostatniego remontu obiektu. Czterdzieści lat później przeniesiono go do Kłokocina, gdzie po kilku latach uzyskał status kościoła parafialnego.

W 1995 roku obiekt został rozebrany i przewieziony do Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”. Po dwóch latach posadowiono go na ekspozycji muzealnej w sektorze pszczyńsko-rybnickim – jednym z tych, które prezentują górnośląskie tradycyjne budownictwo ludowe. Pełni dziś, oprócz zabytkowych, również funkcje sakralne – od maja do października odbywają się tu msze św. sprawowane przez proboszcza parafii św. Wawrzyńca w Chorzowie.

Opracowanie zawiera ciekawe mapy historyczne, zdjęcia archiwalne zabytku w różnych miejscach jego usytuowania oraz dwie zachowane fotografie wnętrza kaplicy w Nieboczowach. Badania prowadzone w Muzeum w ostatnich latach pozwoliły na sprostowanie niektórych faktów, dokładniejsze datowanie obiektu, dały również odpowiedzi na pytania odnoszące się m.in. symboliki podwójnego krzyża na wieżyczce nad nawą.

ISBN 978-83-951194-2-2

170×125 mm, s. 120, 2018

nr 17. Chałupa z Kaliny

Krzysztof Bulla

Siedemnasty tom z serii poświęcony został chałupie z Kaliny z 1851 roku, która stanowi element nieukończonej jeszcze zagrody średniozamożnego chłopa z ziemi lublinieckiej. Obiekt znajduje się w północno-wschodniej części Muzeum i pierwotnie przeznaczony był dla dwóch rodzin – ówczesnego gospodarza oraz dawnego, pozostającego na wycugu. Obecnie w chałupie mieści się wystawa poświęcona ziołolecznictwu ludowemu, a także ekspozycja związana z tematem magii i demonów w zagrodzie. Podczas odtwarzania losów budynku na przestrzeni dziejów autorowi udało się dotrzeć do materiałów archiwalnych sięgających połowy XVII a sporządzanych do końca XIX wieku. Pozwoliło to na weryfikację uzyskanej od informatorów wiedzy na temat omawianego obiektu oraz ustalenie nowych faktów dotyczących historii budynku, losów właścicieli, a także samej miejscowości, w której został wzniesiony.

ISBN 978-83-948607-4-5

170×125 mm, s. 94, 2017

nr 16. Chałupa z Bażanowic

Barbara Grabny, Ewa Zacharyasz

Szesnasty tom serii poświęcony został chałupie z Bażanowic, która na ekspozycji muzealnej wchodzi w skład zagrody średniozamożnego chłopa, ulokowanej w części prezentującej budownictwo Pogórza Cieszyńskiego. W opracowaniu przedstawiono zarys historii miejscowości, z której obiekt pochodzi, jego dzieje oraz losy ludzi zamieszkujących budynek. Starano się również nakreślić niektóre wydarzenia historyczne, które kształtowały wieś i jej mieszkańców. Analiza dokumentacji i ikonografii archiwalnej, przeprowadzone kwerendy oraz rozmowy z potomkami dawnych właścicieli opisywanej chałupy pozwoliły przybliżyć historię przemian, jakie zachodziły w jej konstrukcji i wyposażeniu oraz odtworzyć genealogię przodków niedawnych gospodarzy obiektu.

ISBN 978-83-948607-6-9

170×125 mm, s. 80, 2017

nr 15. Wiatrak z Grzawy

Paweł Roszak-Kwiatek

Piętnasty tom serii poświęcony został wiatrakowi z Grzawy, znajdującemu się na ekspozycji Muzeum w sektorze pszczyńsko-rybnickim. Wiatraki przez stulecia były nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego i pełniły bardzo ważną rolę w życiu wsi. Młynarze należeli do zamożnej warstwy społecznej i zazwyczaj cieszyli się dużym poważaniem. Przytoczona w zeszycie historia jest próbą przybliżenia cząstki dawnych młynarzy i młynów – miejsc ich pracy, które odchodzą już w zapomnienie. W opracowaniu zawarto opowieść nie tylko o wiatraku z Grzawy, ale także o losach rodziny, która była jego właścicielem w czasach, kiedy jeszcze funkcjonował.

ISBN 978-83-948607-7-6

170×125 mm, s. 56, 2017

nr 14. Chałupa z groniowa i chałupa tkacza z zespołu pasterskiego z Brennej

Piotr Rygus

Czternasty zeszyt serii poświęcony został chałupom: groniowej i tkacza z zespołu pasterskiego z Brennej. Na ekspozycji muzealnej obiekty te znajdują się w części prezentującej budownictwo Beskidu Śląskiego i posadowione są na niewielkim wzniesieniu, w pewnym oddaleniu od głównej trasy zwiedzania. Ich lokalizacja nie jest przypadkowa, bowiem nawiązuje do charakteru dawnej zagrody groniowej, którą założono z dala od osiedli ludzkich, w pobliżu górskich szczytów. Obie chałupy pozyskane zostały od jednego właściciela i są jednymi z najstarszych obiektów mieszkalnych prezentowanych w Muzeum. W tomie została obszernie opisana również historia miejscowości Brenna.

ISBN 978-83-948607-5-2

170×125 mm, s. 64, 2017

nr 13. Areszt sołecki ze Skrzyszowa

Tomasz Osiński

Trzynasty tomik serii poświęcony jest aresztowi sołeckiemu ze Skrzyszowa. Obiekt usytuowany został w Muzeum w centralnej części ekspozycji tradycyjnego budownictwa wiejskiego górnośląskiego – nieopodal karczmy i kościoła. Jest jedynym tego typu budynkiem użyteczności publicznej i prawdopodobnie ostatnim tego rodzaju drewnianym obiektem, który przetrwał w Polsce do czasów współczesnych.

ISBN 978-83-941769-8-3

170×125 mm, s. 60, 2016

nr 12. Chałupa z Goleszowa

Dawid Gmitruk

Kolejny tomik serii traktuje o XIX-wiecznej chałupie z Goleszowa, posadowionej w części ekspozycji muzealnej prezentującej budownictwo podregionu Pogórza Cieszyńskiego. O wyjątkowości obiektu stanowi jego przysłupowa konstrukcja – jest jedynym budynkiem w Muzeum zbudowanym w konstrukcji zrębowej z zewnętrznym przysłupem. Omawiana chałupa zamieszkiwana była przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, a wystrój pomieszczeń zaaranżowano w taki sposób, aby jak najwierniej oddawał on charakter wnętrz zamieszkiwanych przez ewangelików.

ISBN 978-83-941769-3-8

170×125 mm, s. 68, 2016

nr 11. Folusz z Brennej

Barbara Klajmon

Jedenasty tomik serii poświęcony został foluszowi (zwanemu również wałkownią, wałszą) z Brennej. Obiekty te związane były z zapomnianym już dziś rzemiosłem – wytwarzaniem sukna poprzez zgęszczanie, spilśnianie tkaniny wełnianej. Niespełna wiek temu, zwłaszcza w górach, funkcjonowało wiele takich „ludowych fabryk”. Folusz z Brennej pomimo prób ratowania nie przetrwał. Na podstawie dokumentacji zrekonstruowano obiekt i od 2014 roku można go podziwiać na terenie Muzeum.

ISBN 978-83-941769-9-0

170×125 mm, s. 64, 2016

nr 10. Chałupa z Bykowiny

Maciej Droń

Dziesiąty zeszyt serii traktuje o jednym z „nowszych” (w sensie czasu posadowienia) obiektów ekspozycji stałej Muzeum, jakim jest chałupa z Bykowiny, dzisiejszej dzielnicy Rudy Śląskiej. Skromny budynek o prostej konstrukcji i układzie wnętrz swoje istnienie w Bykowinie zakończył jako dom typowej śląskiej rodziny robotniczej, aby następnie – de­cyzją spadkobierców – znaleźć godne miejsce w chorzowskim skansenie, gdzie wyznaczono mu zadanie pomieszczenia ekspozy­cji obrazującej realia wiejskiego handlu.

ISBN 978-83-941769-4-5

170×125 mm, s. 68, 2016

nr 9. Spichlerze plebańskie z Warszowic i Pilchowic
Piotr Rygus

Na łamach dziewiątego zeszytu przedstawione zostały dwa spichlerze plebańskie, nazywane także farskimi. Podziwiając konstrukcje i zgłębiając ich historię warto pamiętać, że są to jedne z niewielu tego typu obiektów, które zachowały się na Górnym Śląsku do naszych czasów. Z końcem XIX wieku powszechne stało się przechowywanie zapasów i utensyliów na strychach i w komorach, co spowodowało zanikanie wolnostojących spichlerzy.

ISBN 978-83-941769-1-4
170×125 mm, s. 46, 2015

nr 8. Szkoła z Wapienicy

Dagmara Tomiczek

Ósmy zeszyt poświęcony został szkole z Wapienicy, która od początku była obiektem wybudowanym z przeznaczeniem na tego typu placówkę. Dlatego jako budynek stanowiła doskonałą reprezentację małych wiejskich szkół ludowych z XIX wieku, w których na terenie Górnego Śląska podejmowano trud nauczania i wychowania dzieci oraz młodzieży. Funkcja opisywanego obiektu pozwoliła na refleksję nad niełatwym rozwojem edukacji na Śląsku Cieszyńskim. Dała również możliwość szerszego spojrzenia na problemy ówczesnych edukatorów i uczniów.

nr 7. Chałupa z Frydka

Barbara Grabny, Ewa Zacharyasz

Siódmy tomik serii poświęcony został chałupie z Frydka, która wchodzi obecnie w skład zagrody bogatego gospodarza, ulokowanej w Muzeum w części ekspozycji prezentującej budownictwo podregionu pszczyńsko-rybnickiego. Brak potomków właścicieli drewnianej chałupy spowodował konieczność przeprowadzenia wnikliwych kwerend metrykalnych. W wyniku tych prac udało się odtworzyć genealogię rodziny i ustalić kolejnych właścicieli budynku.

ISBN 978-83-932093-8-5

170×125 mm, s. 63, 2015

nr 6. Chałupa z Kromołowa

Piotr Rygus

Tematem szóstego tomiku jest chałupa z Kromołowa. Obiekt ten stanowi przykład budownictwa małomiasteczkowego z regionu Zagłębia Dąbrowskiego. Jego pierwotna lokalizacja, w sąsiedztwie miejskiego rynku, dodatkowo wyróżnia go na ekspozycji muzealnej, ponieważ większość z prezentowanych obiektów pochodzi z terenów wiejskich. Chałupa została wzniesiona jako dom rodzinny, lecz przez długi czas w jednej z izb znajdowała się pracownia tkacka.

ISBN 978-83-932093-9-2

170×125 mm, s. 50, 2015

nr 5. Młyn wodny z Imielina

Piotr Rygus

Tematem piątego zeszytu serii muzealnej jest budynek młyna wodnego z terenu Imielina – Jamnic. To kolejny przykład zabytkowego obiektu posadowionego na ekspozycji muzealnej chorzowskiego skansenu związanego z przemysłem wiejskim. W 2014 roku młynarstwo wiejskie oraz sam budynek młyna zajmowało w działalności Muzeum szczególne miejsce. Zakończono bowiem realizację remontu budynku oraz usytuowanych przy nim cieków wodnych, doprowadzając do jego uruchomienia po raz pierwszy poza miejscem dotychczasowej lokalizacji.

ISBN 978-83-932093-5-4

170×125 mm, s. 52, 2014

nr 4. Karczma ze Świerczyńca

Barbara Grabny, Agnieszka Przybyła-Dumin, Ewa Zacharyasz

Czwarty tomik serii został poświęcony obiektowi związanemu z wypoczynkiem i rozrywką, mianowicie karczmie pochodzącej ze Świerczyńca, której usytuowanie na uboczu i losy mieszkańców stanowiły przed przystąpieniem do badań niemałą zagadkę.

ISBN 978-83-932093-4-7

170×125 mm, s. 56, 2014

nr 3. Garbarnia z Koniakowa

Piotr Rygus

Na łamach trzeciego zeszytu serii muzealnej przybliżony został obiekt o charakterze przemysłowym – garbarnia z Koniakowa, stanowiąca pamiątkę oraz źródło wiedzy o uprawianym w minionych latach przez górali beskidzkich rzemiośle, z którą wiąże się także ciekawa i bogata historia rodzinna.

ISBN 978-83-932093-3-0

170×125 mm, s. 44, 2014

nr 2, Zagroda robotników leśnych z Bruśka

Piotr Rygus

Chałupa z Bruśka (pow. lubliniecki) prezentowana obecnie w Muzeum, zamieszkiwana była w przeszłości przez rodzinę, której członkowie zatrudnieni byli w przemyśle hutniczym rozwijającym się pomyślnie nad brzegami Małej Panwi do 1884 roku. Ciekawa historia rozwoju hutnictwa w tym regionie, związanej z Bruśkiem postaci Walentego Roździeńskiego oraz rodziny Watołów jest kolejnym przyczynkiem do poznania historii Górnego Śląska. Może będzie również zachętą do odwiedzania Muzeum, które chroni i pielęgnuje dziedzictwo materialne naszego regionu.

ISBN 978-83-932093-2-3

170×125 mm, s. 55, 2014

nr 1. Chałupa z zagrody łąkowej z Istebnej

Piotr Rygus

Treść pierwszego zeszytu przedstawia dzieje chałupy z zagrody łąkowej, wzniesionej w górskiej miejscowości Istebna. Ten malowniczy budynek, będący pierwszym eksponatem na trasie zwiedzania, w swojej długiej historii udzielił gościny wielu osobom, z którymi związane są liczne wspomnienia i rodzinne tradycje.

ISBN 978-83-932093-1-6

170×125 mm, s. 50, 2013

Anna Stronczek

Przaja swojimu miejscu na ziymi. Jak ze studnie wyciōngniynte opowieści, zwyczaje i życie

Dzieło pt. Przaja swojimu miejscu na ziymi. Jak ze studnie wyciōngniynte opowieści, zwyczaje i życie Anna Stronczek poświęciła rodzinnemu Kłokocinowi, niegdyś wsi, dziś dzielnicy Rybnika, elementom jego geografii, historii i kultury. Między wspomnienia dotyczące miejscowości wplotła znane z przekazu – a nasuwające się w danych okolicznościach – wątki folkloru, kreśląc tym samym narracyjną, obyczajową i wierzeniową mapę okolicy. Autorka przedstawia opis świata minionego, istniejącego jednak w pamięci mieszkańców i oddziałującego na ich funkcjonowanie także i dziś.

Czytelnik znajdzie w książce migawki historii i kultury obejmujące przede wszystkim okres od początku XX wieku po czasy współczesne. W prezentowanych miniaturach ukazywane są losy mieszkańców, życie społeczne, obrzędowość doroczna i rodzinna, tradycyjne wiedza i umiejętności, jak również realia życia codziennego czy elementy kultury materialnej. Specyfika regionalna objawia się w tekstach pieśni, oracji weselnych, dowcipów, a także innych przykładach folkloru słownego, wśród których poza opowieściami wspomnieniowymi odnaleźć można chociażby podania wierzeniowe o utopkach czy niepokojących zdarzeniach związanych z zaświatami. Silne oddziaływanie przekazywanych treści na sposób odbierania rzeczywistości dostrzec można ponadto w interpretacjach wydarzeń z przeszłości czy przytaczanych wierzeniach i praktykach magicznych. W książce pojawiają się również fabularyzowane scenki tworzone w oparciu o obecne w przekazie opowieści z życia oraz doświadczenia własne, okraszone charakterystycznym dla Autorki dowcipem. Dar oddawania w tej formie realiów kulturowych przybliża je odbiorcy, a dialekt śląski, za pośrednictwem którego ujęte są fakty, narracje czy zdarzenia, wzbogaca przekaz o specyficzny dla niego językowy obraz rzeczywistości.

Publikacja ukazuje się jako piąty tom serii „Jako downi bywało”, w ramach której Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” wydaje dzieła depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

Okładka miękka, ISBN 978-83-958239-8-5.

Dofinansowano z budżetu państwa – ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Edward Jon

Tu sie wszysko zaczło

Książka pt.  Tu się wszystko zaczło Edwarda Jona jest czwartą z serii zatytułowanej „Jako downi bywało”, w ramach której Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” wydaje dzieła depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Od poprzednich różni ją jednak to, że narracja Edwarda Jona jest wielką opowieścią… o fedrowaniu – w znaczeniu dosłownym i metaforycznym jest więc opowieścią uprzemysłowionego miasta.

Tekst rozpoczyna fedrunek w znaczeniu przenośnym, może nawet symbolicznym. Autor ze swadą i humorem prowadzi nas chodnikami swoich wspomnień z dzieciństwa, młodości, dorosłości – z jego rodzinnego Łorzegowa. Poddając się tej narracji, mamy sposobność zwiedzić jego rodzinny dom od piwnic po strych, przejść się niemal ulicami tej dzielnicy Rudy Śląskiej, świętować z rodziną Jonów. Ponieważ Autor całe zawodowe życie spędził w kopalniach węgla kamiennego, sporą część doświadczeń, wrażeń i emocji tam powstałych zamieścił w publikacji. Właśnie dlatego książka Tu sie wszysko zaczło jest także o tych, którzy fedrują dosłownym znaczeniu tego słowa.

Publikacja daje wgląd w obyczajowość, obrzędowość, wierzeniowość  i folklor słowny, przybliża elementy kultury materialnej, codzienność społeczności lokalnej i środowisko zawodowe górników węgla kamiennego. Narracja prowadzona w mowie śląskiej – dzięki uwzględnieniu zawartego języku obrazu świata – umożliwia tym wierniejsze ich odzwierciedlenie.

ISBN 978-83-958239-7-8, 210×200, s. 208, 2022

Okładka miękka

Publikacja została dofinansowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Zofia Przeliorz

Dusza starego domu

Dzieło autorstwa Zofii Przeliorz pt. Dusza starego domu stanowi zbiór obejmujących ponad wiek wspomnień rodzinnych – radosnych i smutnych, dotyczących spraw doniosłych i drobnych, związanych z codziennością i czasem świątecznym, wydarzeniami historycznymi i teraźniejszością. Prezentowane w nim życie rodzinne, pełne wzajemnej troski i szacunku wobec starszego pokolenia, z którego nauk młodsze generacje korzystają, tworzy obraz tradycyjny, ale jednocześnie w rozlicznych komentarzach wskazujący na dokonujące się na przestrzeni lat zmiany.

Składają się nań migawki codziennego życia – domowego i gospodarskiego, przygód dzieciństwa, młodości i dorosłości, czasów szkolnych i związanych z rodzicielstwem, uczestnictwa w wydarzeniach historycznych, życiu religijnym i akcjach inspirowanych przez administrację państwową. Czytelnik odnajdzie tu liczne przykłady folkloru słownego, w postaci opowieści wspomnieniowych, legend czy podań wierzeniowych, a także opisy zwyczajów i obrzędów dorocznych oraz rodzinnych. Osnucie historii wokół domu rodzinnego, w którym mieszkańcy przeżywali radości i smutki, żyli, uczyli się, spotykali i bawili, czynią te historie niezwykle intymnymi, pełnymi ciepła i nostalgii.

Większość opowieści otwierają dialogi Autorki z ciotką Jadwigą – urzekające, oddane pełnym wdzięku zapisem etnolektu śląskiego rozmowy wprowadzające kolejny temat. Sposób zapisu – łączący literacką polszczyznę z dialektem śląskim i stanowiący odwzorowanie rozmów toczonych przez przedstawicielki różnych pokoleń – zapewnia emocjonalny kontakt przeszłości z teraźniejszością. Przyjęta przez Zofię Przeliorz forma narracji, a także podejmowana problematyka umożliwia zatem istotny wgląd w świat wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w opisywanej społeczności. Wszystko to czyni Duszę starego domu ważnym źródłem do badania kultury regionalnej, a także jeden z elementów jej przekazu. Nie mamy też wątpliwości, że będzie cenną i przyjemną lekturą dla każdego, kto po nią sięgnie.

Publikacja ukazuje się jako trzeci tom serii „Jako downi bywało”, w ramach której Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” wydaje dzieła depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

ISBN 978-83-958239-1-6

210 x 200 mm, s. 268

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Stefan Kaczmarczyk

Dwór w Wieszowie. Historia i wspomnienia

Dwór w Wieszowie. Historia i wspomnienia autorstwa Stefana Kaczmarczyka to dzieło, w którym Czytelnik zainteresowany historią regionu odnajdzie informacje na temat życia i pracy w dawnym wieszowskim dworze oraz zarys jego dziejów w powojennej Polsce, kiedy to został upaństwowiony i zamieniony na PGR. Z tego właśnie okresu pochodzą osobiste wspomnienia Autora, który spędził tam dzieciństwo i młodość, dlatego też dobrze pamięta zwyczaje i stosunki panujące na wieszowskiej wsi w okresie Polski Ludowej. Książka jest również niezwykle wartościowym źródłem historycznym dla mieszkańców Wieszowy i okolic. Zadziwia szczegółowość opisów krajobrazu przyrodniczego dworu, jego najbliższego otoczenia, rozplanowania wnętrz pałacu, a także funkcji, jakie pełniły niegdyś budynki gospodarcze. Ukazany został ponadto przebieg procesu mechanizacji, który całkowicie odmienił oblicze gospodarowania na wsi. Tego typu problematyka rzadko pojawia się w opracowaniach o charakterze wspomnieniowym, pisanym z perspektywy nie właściciela, a pracownika majątku, co czyni dzieło tym cenniejszym. Niniejsza publikacja stanowi drugi tom serii wydawniczej Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” pn. „Jako downi bywało”. W jej ramach wydawane są dzieła depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, dzięki czemu uchronione zostają przed zapomnieniem istotne informacje, które przechowywane są jedynie w ludzkiej pamięci.

ISBN 978-83-951194-0-8

206 mm x 194 mm, s. 324

Anna Stronczek

Najmilsze zimowe wieczory. Piyrzi furgało, berōw sie słu­chało

Zwyczaje, normy, wartości i relacje międzyludzkie, wierzenia, przekonania i sposoby leczenia, powiedzenia, pozdrowienia i opowieści, ubiór, uczesanie i wyposażenie wnętrz, potrawy i codzienne gospodarzenie, prace rolnicze i domowe – pamiętane i praktykowane w latach 50. XX wieku – opisy wszystkich tych elementów i jeszcze więcej odnajdziecie Państwo w dziele autorstwa Anny Stronczek.

Kilka dni z życia rodziny i jej sąsiedztwa podczas przygotowań, trwania i zakończenia zimowego darcia gęsiego pierza – istotnej niegdyś sytuacji folklorystycznej, okresu intensywnego przekazu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w postaci narracji, wiedzy czy umiejętności – zaprezentowane w sposób łączący powagę z humorem, z niezwykłym ciepłem i nostalgią, z perspektywy uczestnika, członkini społeczności. Najmilsze zimowe wieczory to książka mogąca stać się przyjemną lekturą dla każdego, zarówno operującego, jak i nieznającego śląskiej mowy. W wielu też Czytelnikach wzbudzi wspomnienia i tęsknotę za tymi nieodległymi, a jednak już niemal zapomnianymi czasami.

Publikacja inauguruje nową serię wydawniczą Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, w ramach której wydawane będą dzieła depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska oraz Zagłębia Dąbrowskiego.

ISBN 978-83-948607-0-7

210 x 200 mm, s. 324

Zapraszamy do korzystania z aktualnego Przewodnika po Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”, który poprowadzi Państwa przez ekspozycję muzealną (77 obiektów na pow. 22,7 ha) i zapozna z wiedzą na temat złożonego charakteru kultury ludowej kształtującej się w ciągu wieków – w szczególności związanej z tradycyjnym budownictwem ludowym górnośląskim i zagłębiowskim. Obiekty pochodzą z okresu od końca XVIII wieku do lat 40. XX wieku, z Górnego Śląska (bez Opolszczyzny) oraz Zagłębia Dąbrowskiego.

Mamy nadzieję, że zwiedzając Muzeum skorzystacie Państwo ze złożonego tu ogromnego „depozytu pamięci” i doświadczycie uczucia nostalgii za ładem i harmonią codziennego życia, które przebiegało dawniej w bliższym kontakcie z naturą. Tak się składa, że w dzisiejszych czasach mamy coraz więcej powodów do refleksji nad kondycją ludzkiego losu, niech zatem Muzeum, naznaczone duchem przeszłości i tradycji pielęgnowanej przez naszych przodków, będzie dla Państwa miejscem częstych powrotów.

ISBN 978-83-941769-7-6
235×140 mm, s.